Dofrablogg

Var kalda stríðið bara gott?

Getur verið að vopnuðum átökum milli þjóða og þjóðarbrota hafi fjölgað eftir að kalda stríðinu lauk? Getur verið að fleiri stríð séu háð? Getur verið að vopnabirgðir og vopnasala hafi aukist? Getur verið að "sigur" Bandaríkjamanna og yfirburðir þeirra í hergagnaframleiðslu hafi gert þá svo hrokafulla og árasargjarna að heimurinn hafi verið betur settur með ógnarjafnvægi tveggja öfgafullra valdablokka?

Þegar múrinn féll var ég staddur á hóteli í St. John á Antiqua. Þarna var ég á vegum alþjóða Rauða Krossins að taka út skemmdir og meta mögulegar aðgerðir eftir að hvirfilbylurinn Hugo gekk þar yfir 2 mánuðum áður. Ég hafði ekki tíma til að fylgjast með atburðinum né heldur var mikill áhugi hjá samstarfsfólki mínu til að ræða hann, enda var Evrópa í utan áhuga- og áhrifasvæðis þeirra. Hins vegar velti ég fyrir mér öllum þeim breytingum sem vænta mætti í samskiptum milli ríkja í Evrópu og um allann heim. Allar mínar vangaveltur gerðu ráð fyrir því að nú myndi upphefjast friðar- og samvinnutímabil.

En hvað gerðist? Sovétríkin liðuðust sundur og Varsjárbandalagið leið undir lok en NATO efldist og háir nú stríð um víðan heim. Og BNA styrktu hernaðar- og efnahagslega stöðu sína sem aldrei fyrr . "Stórveldisstuðull" (US Foreign Policy after 1989: The Mystery of the Hegemonic Hog) BNA hefur hækkað gagnvart öllum ríkjum sem skipta máli nema Kína, hernaðarmáttur margfaldast, herstöðvum fjölgað og þær stækkað (þær eru yfir 700 um allan heim). Hlutdeild BNA í vopnasölu hefur aukist úr 37% í 68% eftir að kalda stríðinu lauk (America's Global Weapons Monopoly) og ekkert ríki hefur afl til að heyja langt stríð í fjarlægu landi, - hvað þá tvö samtímis eins BNA hafa gert síðan 2003.

E.t.v. hefði ekki komið til stríðs á Balkanskaga 1990 ef Sovétríkin hefðu verið við lýði sem súperveldi. Sagt er að fyrri heimsstyrjöldin hafi dunið yfir m.a. vegna þess að Þýskalandskeisari reiknaði með að hin þýsk-rússneski Nikulás ll, sem auk þess var kvæntur þýskri konu af háaðli, myndi ekki heyja stríð gegn Þýskalandi. Rússland snérist hins vegar á sveif með hinum slavnesku Serbum. Á svipaðan hátt þá voru Sovétríkin áhrifamikil í meðal slavnesku þjóðanna í Sambandsríkinu Júgóslavíu eftir seinna stríð. Júgóslavía var m.a. háð Sovétríkjunum um vopn og var hluti af efnahagsbandalaginu COMECON.

Hugsanlega hefði Saddam ekki þorað eða fengið leyfi til að ráðast inn í Kuwait 1990 ef Sovétríkin hefðu verið jafn áhrifamikil og áður? Þótt Iraq hafi háð stríðið við Írani frá 1980-88 með bandarísku fjármagni og bandarískum vopnum þá voru Sovétríkin gömlu hinn hefðbundni stuðningsaðili Saddams. Mest af flugskeytunum komu þaðan sem og flugflotinn, skriðdrekar og þungavopn. Ef Saddam hefði ekki ráðist inn í Kuwait þá hefði ekki komið til Flóastríðsins sem varð til þess að BNA fylltust sjálfsöryggi og stórveldaáráttu eftir tiltölulega erfið ár í framhaldi af tapinu í Víetnam. Ef ekki hefði komið til Flóastríðsins stæðu Tvíburaturnarnir sennilega á síinum stað í dag því árásin á þá var gerð af Saudi Aröbum vegna veru erlends herliðs í landi þerra. 

Og ef ekki hefði verið gerð árás á Tvíburaturnanna þá hefði ekki verið ráðist inn í Afghanistan.

Sovétríkin voru auðvitað algjörlega síðasta sort. Þau byggðust á rangri hugmyndafræði, á rangri hagfræði og í raun og veru var allt það dæmi út í hött. Ekki síst byggðust þau á þvílikri grimmd og mannfyrirlitningu að fyrr eða síðar hlutu þau að hrynja. Það hlýtur að vera erfitt eða ómögulegt að byggja ríki á grunni eins og þeim sem lagður var í Sovétríkjunum fram til 1990 eða svo.

En hitt er að mínu mati þörf spurning hvor BNA þurfi utanaðkomandi aðhald. Sjálfhverfi Bandaríkjamanna sem einstaklinga og BNA sem þjóðar birtist manni þannig í fréttum að mér dettur í hug að það kunni að vera svo. Saga þeirra, eftir því sem ég þekki hana, er mótuð af yfirgangi, öfgum og blindri trú á mátt hins sterka. Og þetta er jafn áberandi í dag og það var á árum áður.

Hvað er hægt að segja um þjóð sem velur sér hálfgerðan idíót til forseta sem studdur er og stjórnað af einstaklingum og samtökum sem hafa á stefnuskrá sinni að leggja heiminn undir sig?

Copenhagen Summit 09

Nú er ljóst að ekkert bitastætt mun koma frá þessari risaráðstefnu þar sem allar þjóðir heims áttu fulltrúa og yfir 120 þjóðhöfðingjar mættu. Einn fréttamaður Guardian.co.uk orðaði það þannig undir kvöldið að það væri orðið of áliðið til að bjarga jörðinni en stórstjörnurnar notuðu síðustu klukkutímana til að samþykkja eitthvað til að bjarga andlitinu. Obama verður að kyngja því að Yes We Can er bara til heimabrúks og varla það þegar ekki fylgir vilji til að taka ákvarðanir sem eru óvinsælar heima fyrir og kraftur til að berja þær í gegnum bandaríska þingið. Ræðan hans á í Bella Center þótti afar þunn enda getur hann fátt boðið sem sæmandi væri leiðtoga í þessum málaflokki. 

Ég hlustaði á þátt umfjöllun í útvarpinu í dag og í fréttatíma Newsnight í gær þar sem menn veltu fyrir sér þeim mikla mun sem er á skoðunum vísindamanna og almennings á Climate Change. Vísindasamfélagið er í stórum dráttum sammála um ástandið og afleiðingarnar. Þó er eins og menn séu ekki fyllilega sammála um hversu alvarlegar afleiðingarnar verða. Það er eins þeir vilji ekki eða þori ekki tað ala mikið um það sem kalla mætti Worst Case Scenario. Þróun síðustu ára og missera virðist þó frekar benda til þess að við megum vænta meiri áhrifa en þau sem IPCC telur líklegust.

Almenningur hlustar þó frekar á raddir einstakra vísindamanna sem hafa aðrar skoðanir en vísindasamfélagið. Langflestir eru þessir menn á mála hjá olíufélögum eða öðrum hagsmunaaðilum sem telja sig hagnast á því að tortryggja ráðandi kenningar eða tefja áætlanir um að skipta úr jarðefnaeldsneyti yfir í vistvænna eldsneyti. Þessar raddir fá næstum jafnmikið rúm í fjölmiðlum og hinar og því getur almenningur vel haldið að skoðanir þeirra séu gildar. Staðreyndin er hinsvegar sú að kenningar þeirra um einstök atrið sem varða mælingar, söguleg viðmið og væntanleg áhrif hafa allar verið hraktar.

Hitt er svo líka staðreynd að fólk vill gjarnan horfa framhjá vandræðum sem koma ekki til með að varða það persónulega fyrr en eftir nokkur ár. Þetta á t.d. við um Vestur-Evrópubúa enda verða þeir ekki verst úti þegar vandræðin dembast yfir okkur og eru auk þess sá hluti mannkyns sem einna helst hefur efni á að bregðast við með rándýrum aðgerðum. Einstakar þjóðir svo sem Hollendingar og Danir munu þó finna verulega fyrir hækkun á sjávaryfirborði um 1 m. Sama gildir um ýmsa þéttbýlisstaði á Íslandi eins og Rvk, Stokkseyri, Hornafjörð og marga fleiri staði. 

Nú kl 2200 er nýlokið fréttafundi Obama í Köben þar sem fram kom að engin bindandi niðurstaða hefur náðst. BNA, Kína, Indland, Brasilía og Suður-Afríka hafa hinsvegar sameinast um saveface yfirlýsingu sem er ekki komin á netið enn þá.

Hvar er orkan fyrir Helguvík?

 Ég var að koma af fundi um orkumál og álver þar sem Dofri Hermannsson, Sigmundur Einarsson og Ágúst F Hafberg fluttu framsöguerindi. Dofri er bloggari (Yfirvofandi stóriðju..., Álvíkingar..., Orkubóla...) framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar, varaborgarfulltrúi og talsmaður borgarstjórnarflokksins um umhverfismál. Sigmundur er jarðfræðingur sem hefur beitt sér fyrir umræðu um orkumál, virkjanir og álver. Ágúst er upplýsingafulltrúi Norðuráls .

Eins og við var að búast kom margt fram í erindum þeirra félaga. T.d. benti Dofri á að samkvæmt ársskýrslu Orkuveitu Suðurnesja fyrir árið 2007 hefðu OS þá þegar vísað mörgum fyritækjum með 10-20 MW orkuþörf frá vegna þess að þeir gátu ekki útvegað orkuna. Þetta sýnir að atvinnuvegir sem gjarnan ganga undir nafninu "eitthvað annað" er til staðar. Hann nefndi líka fjölmarga raunhæfa kosti sem hefðu verið settir í bið eða fengið afsvar vegna ruðningsáhrifa frá Fjarðaráli og Kárahnjúkum. Þessir kostir þurftu flestir 20-40 MW orku, sem fellur vel að virkjunaráföngum fyrir jarðvarmavirkjanir, og eiga það sameiginlegt að skapa 100-500% fleiri störf pr. uppsett MW en álbræðsla.

Sigmundur stóð við sínar greiningar  á virkjunarmöguleikum og tímasetningum (Yfirdrifin orka...). Hann benti jafnframt á að tölur hans hefðu í raun ekki verið hraktar þótt ýmsir bentu á að næg orka væri til í landinu því menn væru nokkuð sammála um að hún væri tæknilega ekki virkjanleg innan þess tímaramma sem Helguvík keyrir á. 

Ágúst sagði frá því að eftir að Sigmundur fór að tala um að það vantaði orku fyrir Helguvík hefði Norðurál haft samband við ráðgjafa sína og þau orkufyrirtæki sem væru samningsbundin um að afhenda orku . Í stuttu máli þá hefðu allir aðilarnir fullyrt að hægt yrði að standa við samningana. Að vísu væru öll vinnslusvæðin ekki full rannsökuð, sum svæðin væru eilítið öðruvísi en "venjulegt" væri og virkjunarleyfi hefðu ekki verið gefin út. Norðurál hefur þegar hafið byggingu álversins þótt virkjunarleyfi hafi ekki verið gefin út og þótt umhverfismat fyrir 360 þús T verksmiðju. Litlu máli skiptir þótt ekki liggi fyrir umhverfismat fyrir suðvestur línu að því gegnu að þaðverði jákvætt þegar það kemur.

Eftir að álver hafa risið í Helguvík og á Bakka og álverin í Grundartanga og í Straumsvík hafa verið stækkuð munu öll jarðhitasvæði og nánast öll vatnsorka á öllu landinu sem virkjanleg er á hagstæðu verði og með ásættanlegum umhverfisáhrifum  hafa verið virkjuð (sjá t.d. Orkudraumar...). Aðeins jökulárnar í Skagafirði verða þá óvirkjaðar af stórum og hagkvæmum kostum.  Engin orka á hagkvæmu verður eftir til að nýta t.d. fyrir rafmagnsbíla eða fyrir afkomendur okkar til að nýta sér til hagsbóta. Þessu hefur ekki verið mótmælt svo ég viti.

Álbræðsla er ekki þekkingarstarfsemi og hún skapar tiltölulega fá störf. Álbræðsla skapar aðeins 2% af landframleiðslu á meðan byggingariðnaður og ferðaþjónusta skapa hvor um sig um 10%, fiskveiðar um 5% og annar iðnaður um 9%. Norðurál reiknar með að vinnsla hefjist seinni hluta 2011 og að verksmiðjan verði fullbúin 2016. Verksmiðjan á að skila arði eftir 7-10 ár og þá hefjast skattgreiðslur.

Vatnsorka er tiltölulega hagkvæm til að virkja stóra áfanga eins og álbræðslur en jarðhiti er frekar hagkvæmur til að virkja í smærri áföngum t.d. um 50 MW í einu. Þó framkvæmdirnar í Helguvík og virkjanir þeim tengdar séu álíka miklar og var við Kárahnjúka og á Reyðarfirði munu ruðningáhrifin ekki verða jafn mikil vegna áfangaskiptingar bræðslunnar. Eftir sem áður mun þurfa að flytja inn vinnuafl í stórum stíl og það fólk sem kemur mun setjast hér að í hópum.

Bottom line

Alþjóðlegir auðhringir berjast nú eins og ljón í búri um síðustu orkudropana sem fást á útsöluverði á Íslandi. Þeir vita að orkan er að verða búin og þeir vita að sjálfbær græn orka á eftir að stórhækka í verði á næstu árum. Til þessa beita þeir öllum ráðum og spila á græðgi og misskilinn metnað einstaklinga og sveitarfélaga. Ekkert er eins ábatasamt fyrir auðhringi eins og skuldsettir viðskiptaaðilar. Sjálfstæðisflokkurinn í Reykjanesbæ vann kosningasigur með pípuverksmiðju á stefnuskránni og með fyrirfram fjárfestingum vegna hennar og væntanlegrar álbræðslu. Þeir byggðu m.a. höfn fyrir pípuverksmiðjuna (og fleira) en þurfa nú 1000 milljónir til að byggja aðra höfn. Fjárfestingarnar blasa líka við í nýjum íbúðarhverfum í Njarðvíkum og í Garði. Þeir eru búnir að missa sjálfstæði sitt til að taka ákvarðanir til langs tíma og reyna nú að selja allt sem þeir geta selt bara til að eiga fyrir næstu afborgun.

Þetta er baneitruð blanda!

The Blood of the Earth 4

S jálfbærir orka

Hér er um að ræða biofuel, vatnsaflsorku, jarðvarmaorku, vindorku, sólarorku, sjávarfallaorku og kjarnorku.

Menn eru nokkuð sammála um að svokallað biofuel, eldsneyti sem framleitt er úr landbúnaðarafurðum, muni ekki skipta neinu verulegu máli. Sama er að segja um vatnsorku og jarðvarma. Virkjanleg orka af þessu tagi er hreinlega ekki svo mikil að hún skipti máli til lengri tíma. Til skemmri tíma skiptir þessi orka hins vegar máli til að brúa bilið frá jarðefnaorku til sjálfbærrar orku. Fyrir okkur Íslendinga getur þetta skipt máli, bæði til varanlegrar orkuöflunar innanlands og til útflutnings á þekkingu.

Kjarnorkuver svipuð þeim sem notuð eru í dag mun skorta eldsneyti eftir um 50 ár. Eftir það munum við nota auðgað úran, eða plutonium. Þegar og ef menn ná tökum á samruna tækni, þ.e. að búa til orku með samruna atóma í stað þess að sundra þeim, þá verðum við væntanlega ekki í vandræðum með orku. Orkan sem þannig er mynduð úr vatnsefni er nánast óendanleg og skilar hreinu vatni sem aukaafurð. En við þekkjum aðeins uppskriftirnar að þessari tækni. Við kunnum ekki aðferðirnar  til að útfæra tæknina og það mun taka marga áratugi að þróa þær.

Áður fyrr töldu menn að hægt væri að virkja orku sjáfarfalla í flóum og fjörðum. Þetta hefur reynst dýrt og umhverfisáhrifin hafa verið meiri og óæskilegri en menn gerðu ráð fyrir. Líklegasta þróunin er sú, að menn byggi neðansjávar vatnsmyllur (sbr. vindmyllur), Þær hafa þann kost að vera ekki sýnilegar, tiltölulega ódýrar  og að mörgu leyti þægilegar í viðhaldi. Ókosturinn er að þær munu ekki vinna rafmagn nema um 10 tíma á sólarhring.

Vinnsla vind- og sólarorku mun stóraukast í náinni framtíð. Jafnframt mun tækninni fleygja fram.

Enn hafa menn ekki komist að niðurstöðu um það, hvernig geyma á orkuna sem unnin er á þennan hátt. Einn af kostunum við olíuna er að það er svo auðvelt að flytja hana og nota. Til lengri framtíðar er líklegt að framleitt verið vetni úr orkunni. Til skemmri tíma er það ekki raunhæft. Það mun kosta BNA þús. milljarða að breyta olíu- og bensíndreifingarkerfi sínu yfir í vetni. Á meðan munum við í auknum mæli nota etanól og metanól.

Við erum í mjög þröngri stöðu bæði vegna mengunar og loftslagsbreytinga en líka vegna fyrirsjáanlegar orkuþurrðar. Þess vegna munum við þurfa að nota alla kosti sem til eru í stöðunni til að byrja með. Það þýðir að allir verða að leggja sitt af mörkum. Ég er t.d. nokkuð viss um, að umræðan um undanþágu okkar frá samþykktum um mengunarlosun, mun mjög fljótlega snúast upp í umræðu um hversu mikla orku við getum lagt af mörkum fyrir alþjóðasamfélagið. Það mun verða gerð krafa um að veitum aðgang að þeirri umframorku sem við búum yfir.

Enn og aftur mun þó afstaða og hlutverk BNA skipta mestu máli:

... The United States derive much of it's wealth from global economy that's dependent on fossil fuel... any effort to move away from a hydrocarbon system - or worse, use less energy - poses an alrming economic and political risk to the US, - a reality that tends to reinforce status quo... (Paul Robins, The End of Oil)

Blood of the Earth 3

Þótt lang flestir sérfræðingar spái því að olíuframleiðsla muni ná hámarki fyrir 2020 (sumir segja að henni sé þegar náð). þá hafa BNA stjórnvöld tilhneigingu til að spá miklu meiri ónýttum og óþekktum olíubirgðum en aðrir. Hvers vegna er mér ekki ljóst. En olíubirgðir eru takmarkaðar og endanlegar. Um það eru allir sammála.

Þegar bók Dilip Hiro Blood of the Earth var gefin út fyrr á þessu ári spáði hann því, að verð á olíu gæti jafvel orðið  hærra en $78 á tunnu, sem var hæsta verð til þess tíma. Hann þurfti ekki að bíða lengi eftir að spá hans rættist. Þetta hefur áhrif á hagkvæmni við að vinna olíu, en mun samt ekki breyta neinu sem nemur. Olíuverðið hefur líka áhrif á vinnslu og/eða framleiðslu á orku eftir fjölmörgum öðrum leiðum, sem fram til þessa hafa verið svo óhagkvæmar, að menn hafa horfið frá þeim.

Hvað tekur svo við af olíunni?

Endanlegir orkugjafar

1. Kol
   Í dag er 28% af öllu rafmagni í heiminum framleitt með kolum, mjög mismikið eftir löndum. Í BNA eru þetta um 20%, 25% í Þýskalandi og 33% í Englandi, en um 80% í Kína. Í Evrópu munu bæði hlutfall kola í framleiðslu raforku sem og heildarmagn minnka á næstu árum. Áætlanir í BNA gera ráð fyrir að stórauka notkun kola til raforkuframleiðslu þannig að 2020 verði 44% af raforku framleidd með kolum. Kína og Indland stefna að því að lækka hlut kola við raforkuframleiðslu hlutfallslega, en vegna mannfjöldans og gífurlega hraðarar þróunar mun notkun kola margfaldast að magni til á næstu árum.
   
   Umhverfisáhrif af kolavinnslu eru gífurleg, bæði hnattræn og staðbundin, en það er hægt að nota hreinar aðferðir við kolabrennslu. Framleiðsla á rafmagni með kolum er mjög hagkvæm og kolanámur munu endast í allt að 250 ár. Áætlanir BNA  frá 2006 gerðu ráð fyrir að lítið brot (iinan við 10%) af áætluðum kolaverum yrðu "hrein."
2. Náttúrulegt gas
   Fyrir olíukreppuna á 8. áratug síðustu aldar, þótti náttúrulegt gas vera til óþurftar við olíuvinnslu og því var brennt. Náttúrulegt gas er orkuríkara en olía og það hefur minni neikvæð umhverfisáhrif.  Í raun er það notað á svipaðan máta og olía og er stundum hagkvæmara og stundum ekki. Gallinn er sá að gasframleiðsla mun ná hámarki um einni kynslóð (ca. 30 árum) eftir að olíuframleiðsla nær hámarki. Það er því ekki framtíðarlausn á orkumálum heimsins.
3. Kjarnorka
   Um 15% af raforku í heiminum (5,7& af allri orku) er framleidd með kjarnorku, þar af um 60% í BNA, Frakklandi og Japan. Samtals eru um 220 kjarnorkuver í þessum löndum sem framleiða yfir 210 þús. megawött af raforku (Kárahnjúkar 69o MW = >0,1%). Þótt fraleiðlsan sé bæði hagkvæm og mjög hrein (engin hefðbundin mengunarefni) þá hafa menn haldið að sér höndum við byggingu kjarnorkuvera eftir atvikin á Three Mile Island 1979 og Chenobyl 1986. Enda mikið í húfi.
   
   Það sem menn gera sér oft ekki grein fyrir er að Uranium 235, sem er brennsluefni kjarnorkuvera, er takmörkuð auðlind. Miðað við núverandi notkun og þekktar Uranium birgðir, mun það aðeins endast fram undir 2060. (Þessi fullyrðing Dilip Hiro er umdeild og aðrir segja að það sé til nægt Uranium 235 fyrir langa framtíð). Að vísu er hægt að framleiða raforku með auðguðu Plutonium, en það er miklu hættulegra og mikið dýrara. Þetta er það sem Iranir eru að gera og er í grunninn sama tækni og notuð er til að framleiða auðgað efni fyrir kjarnorkusprengjur.
   
   Kjarnorkusamruna tækni, þar sem orka er framleidd á sama hátt og á sólinni úr efnum sem eru til staðar í "óendanlegu" magni og ekki myndar neina mengun, er langt undan. Þó eru uppi áform um að reisa tilrauna ver í Frakklandi á næsta áratug. Þar yrðu aðeins gerðar tilraunir með tæknina en ekki með framleiðslu.

Myndin efst á síðunni sýnir orkunotkun í heiminum í dag. Í efstu línu er heildarnotkun, næsta lína sýnir sundurliðun á lokastubb hennar og sú síðasta sundurgreiningu lokastubbs annarrar línu. Í heild sýnir myndin vel hversu raðandi notkun á jarðefnaeldsneyti er í heiminum í dag eða sem nemur 85% af allri orkunotkun.

Climate change á BALI 2

Klukkan er 12 á miðnætti aðfararnótt föstudags á Balí. Enn virðist engin nálgun vera í sjónmáli milli (gerfi) sjónarmiða BNA og fylgifiska þeirra (nú er Ástralía nefnd til sögunnar auk Japans og Canada) annarsvegar og annarra þróaðra landa undir forystu Evrópusambandsins og sérstaklega Þýskalands hins vegar. Þjóðverjar njóta þess, að 1998-2005 voru Die Grünen í stjórn með krötum. Þá var lagður grundvöllur að náttúruverndarstefnu sem tók á mörgum þeim málum, sem við stöndum frammi fyrir.

Evrópusjónarmiðið er þetta:

"We are a bit disappointed that all the world is still waiting for the United States," said Humberto Rosa, Portugal's Secretary of State for Environment. Portugal holds the rotating EU presidency and Rosa is the EU's chief negotiator in Bali.  "The U.S. has been using new words on this -- engagement, leadership -- but words are not enough. We need action. (That's the) one main blocking issue"

Á meðan tala Bandaríkjamenn algjörlega í kross. Á Bali segja þeir:

"Those who are suggesting that you can magically find agreement on a metric when you are just starting negotiations, that in itself is a blocking element," said James Connaughton, Chairman of the White House Council on Environmental Quality.  "We will lead, we will continue to lead. But leadership also requires others to fall in line and follow," he said. U.S. climate policy is to invest heavily in new technologies such as hydrogen and "clean coal."

Það er reyndar uppáhalds röksemd GWB, að ef iðnaðurinn er látinn í friði muni hann leysa öll vandamál. Á síðasta ári voru uppi áætlanir í BNA um að byggja 140 kolaorkuver, enda er það langódýrast mátinn til að framleiða raforku. Aðeins 12 af þeim voru orkuver sem breyta kolunum í orkuríka lofttegund og skila kolefninu sem vökva, sem auðvelt er að  geyma án  þess að það valdi umhverfisskaða. Þannig er nú það með ameríska iðnaðinn.

Á sama tíma hótar GWB að beita neitunarvaldi gegn orkumála frumvarpi sem er til meðferðar í bandaríska þinginu. NYT segir þetta vera "... the first meaningful increase in fuel efficiency standards in three decades ..." Rökin eru m.a. að orkusparnaður og mengun eigi ekki að heyra undir umhverfisstofnun BNA heldur undir samgönguráðuneytið, sem er undir hæl orku- og bílageirans.

Á www.avaaz.org er enn verið að safna undirskriftum til stuðnings sjónarmiðum Evrópu. Síðast þegar ég athugaði, þá voru komnar um 80 þús. Það er allt of lítið. Verið dugleg að styðja málefnið.

Man nokkur eftir Alfred E. Neumann?  Hvar skyldi hann vera núna? Smellið á myndina.

Climate change á Balí

Núna, á meðan ég er að skrifa þetta, sitja menn á næturfundum í Bali og reyna að ná samkomulagi um ályktun. Þar, á þessari paradís á jörðu, er klukkan korter yfir miðnætti og kominn fimmtudagur. Ráðstefnunni lýkur á morgunn, föstudag. Og enn eru það BNA sem draga lappirnar. Bandaríkin þverskallast við að draga úr olíunotkun og losun gróðuhúsalofts. Þeirra áhersla er og hefur verið á að tryggja sjálfum sér nægjanlega orku. Til þess hafa þeir ekki hikað við að sleikja rassgatið á illræmdustu einræðisherrum, steypa af stóli lýðræðislega kjörnum stjórnum og stofna til styrjalda.

Árið 1973 réðust arabaríkin á Ísrael og hugðust ná til baka þeim svæðum sem Ísraelar hernámu 1967 (Gasa, Vesturbakkinn og Golanhæðir). Í kjölfar þessa stríðs fjórfaldaðist verð á olíu. Verðið var hátt allan áratuginn og fram yfir 1980 í kjölfar þjóðnýtingar flóaríkjanna á olíulindunum, yfirtöku Islamista í Íran 1979 og innrásar sovétmanna í Afganistan sama ár. Bandaríkjamönnum tókst þó með notkun kommúnistagrýlunnar  að sannfæra furstana við flóann um að við svo mætti ekki búa.

Árið 1970 gátu BNA í fyrsta skipti ekki ekki framleitt jafnmikla olíu og þeir notuðu. Þannig hefur það verið síðan. Þegar við bætist að hátt verð á innfluttri olíu minnkaði verga þjóðarframleiðslu BNA um 20 billion dollara, má segja að stjórnvöld og almenningur hafi fengið áfall. Í tíð Jimmy Carters (1977-81) voru Bandaríkjamenn í fararbroddi varðandi oliusparnað. Carter setti m.a. lög ((CAFE), sem leiddu til þess að hagkvæmni meðalfólksbíls jukust úr 15 mpg í 25 mpg. Síðan hafa repúblikana-forsetarnir hver á fætur öðrum látið sem olía væri óendanleg.

Í tíð Clintons (1993-2001) og í kjölfar fyrstu IPCC-skýrslunnar 1990, hrannaðist upp vitneskja um að loftslag væri að breytst vegna brennslu jarðefnaeldsneytis. Clinton undirritaði Kyoto bókunina 1997, en meirihluti repúblikana í þinginu neitaði að staðfesta hana. Hann setti í gang stefnumörkunarvinnu undir forystu Al Gores, sem blásin var af  á fyrstu dögum GWB.

Með GWB hélt svo olíu/kola/bíla-mafían innreið sína í hvíta húsið. Meðal þeirra og hæst settir eru:

1. Cheney komst til áhrifa í forsetatíð Nixons (1969-74) og varð valdamikill í forsetatíð Fords (1974-77). var þingmaður fyrir Wyomig í 10 ár, en Wyomig er mesta kolaframleiðsluríki í BNA. Hann kom GHWB í forstjórastól hjá CIA og varð síðar varnarmálaráðherra í stjórn hans. Í stjórnartíð Clintons var hann hjá Halliburton og stofnaði m.a. The new American Century, sem er hugmyndafræðilegur bakhjarl fyrir ofuríhaldið.
2. Condolezza Rice var forstjóri hjá Cevron og fékk risaolíuskip skýurt í höfuð sér.
3. Spencer Abraham varð orkumálaráðherra, en hann var kallaður þingmaðurinn frá Detoit vegna tengsla sinna við bílaiðnaðinn.
4. Andrew Card varð starfmannastjóri forsetans, en hann var áður lobbýisti fyrir bílaiðnaðinn.
5. Donald Evans varð viðskiptaráðherra, en hann var áður framkvæmdastjóri olíuleitar fyrirtækis.

Cheney hélt ræðu um orkumál fljótlega eftir að GWB tók við embætti. Þar lofaði hann nýrri orkustefnu sem miðaði fyrst og fremst við að auka framboð' á olíu, ekki að minnka eftirspurn. Þar kom m.a. fram;

1. að stjórnin myndi styrkja olíufélög til að leita að og vinna olíu á nýjum svæðum, þ.á.m. á náttúruverndarsvæðum á heimskautasvæðum,
2. að dreifikerfi olíu og flutningskerfið yrði endurbætt,
3. að byggð yrðu 1500 kola/gas og kjarn-orkuver,
4. að almenningur yrði ekki hvattur til að spara orku eins og gert hefði verið á árum áður,
5. að orkusparnaður væri persónulegur eiginleiki en gæti ekki verið grundvöllur fyrir alhliða orkuáætlanir.

Þessi atriði hafa legið til grundvallar orkupólitík GWB og Energy Policy Act (EPA), sem samþykkt voru af þinginu 2005, ber þess gott vitni. Þar er ekki gert ráð fyrir minni olíunotkun eða átaki til að minnka hlýnun lofthjúpsins. GWB telur að "... environmental protection, energy conservation, and climalte policy (is) mainly a misguided liberal effort to "save the planet" by weakening the ecomonic and political power of the business community."

Til viðbótar hefur stjórn GWB leynt og ljóst barist gegn vísindamönnum sem tala fyrir orkusparnaði og gegn veðurfarsbreytingum. Þeir haf verið reknir úr opinberum stöðum, skýrslum hefur verið breytt án samráðs við höfunda og þeir vísindamenn, sem tekið hafa undir með stjórnvöldum, hvattir til dáða. Þar hafa bæði komið til stöðuhækkanir, rannsóknarstyrkir og meðmæli til olíufélaganna, einkum Exxon Mobile. Það félag hefur stutt og raunar rekið olíulobbý með tugum eða hundruð milljónum dollara.

Aðalrökstuðningur BNA í Balí eru þau, að ef nefnd verði einhver tiltekin gildi eða mörk um árangur, sem ná þarf fyrir tiltekinn tíma í ályktun ráðstefnunnar, þá verði það til þess að þjóðir einblíni á þau og reyni ekki að ná betri árangri.

Trúir einhver því að GWB og hyski hans hafi í hyggju að ná betri árangri an aðrir. Varla!!!

Blood of the Earth 2

"Oil market data is generally a black art like using a set of chicken bones," says Paul Horsnell of Barclays Capital. "If Columbus had thought he'd hit India when in fact he was in the Caribbean, that's about the level of oil market data."    (Adam Porter í How much oil do we really have)

"... humans have yet to discover a commodity that comes anywhere near oil with it's various uses. It is a mineral that has shaped history and civilizations like no other since it was first extracted on a commercial scale in 1846." (Dilip Hiro; Blood of the Earth; 2007)

Það tók heiminn undurskamman tíma að taka upp olíu sem eldsneyti. Árið 1889 fékk Karl Benz einkaleyfi á smíði bíls með sprengimótor og 1903 setti Henry Ford A-módelið á markað. Eftir fyrra stríð varð ekki aftur snúið. Allur bílaflotinn, skriðdrekar, flugvélar og skip voru nú drifin olídrifnum sprengimótorum.

Skiptin tóku svona skamman tíma ekki síst vegna þess að þau voru hagkvæm. Skip urðu hraðskreiðari, vélin tók minna pláss og flutningsgetan jókst á meðan það fækkaði í áhöfn. Bílar og flugvélar voru nýjungar sem voru óhugsandi án sprengivélarinnar og olíu.

Næstu eldsneytisskipti þurfa að ske enn hraðar og þau verða ekki hagkvæm í sama skilningi og áður. Þessi skipti eru þvinguð og umdeild. Svo umdeild að sumir neita enn að viðurkenna nauðsynina. Það á einkum við um samríkisstjórnvöld í BNA á meðan stjórnir einstakra sambandsríkja og meirihlutinn í þinginu hefur aðra skoðun. Stóru þróunarríkin viðurkenna einnig vandann, en eru ekki sátt við sinn hlut í aðgerðunum.

Sumir segja að olíuframleiðsla hafi þegar náð hámarki, en aðrir að hámarki muni ekki náð fyrr en eftir 2020. Líklegast er að hámarki verði náð stuttu fyrir 2020.  Þetta skiptir máli, þar sem menn er nokkuð sammála um að eftir að hámarki er náð muni framleiðsla minnka í samræmi við svokallaða Hubbert-kúrvu. Miðað við það mun mikilvægi olíu til brennslu smá fjara út á innan við 25 árum eða svo. Olían verður þó mikilvæg eftir það til annarra nota.

Hvað tekur þá við???

Orð dagsins:

Gott dæmi er á við góða ræðu

(Ísl. Málsháttur)

Blóð jarðarinnar 1

Oil is a mineral that has shaped history and civilizations like no other since it was first extracted on a commercial scale in 1846. (Dilip Hiro; Blood of the Earth; 2007)

Það mætti sem sagt byrja sögu olíunnar 1846. Það mætti líka byrja hana á fyrri hluta síðustu aldar, þegar olíu- og bensínknúnir sprengihreyflar ruddu gufuvélum og kolum burtu. Eða við getum skroppið til Azerbaijan (sem þýðir Eldlandið) þar sem til eru eldar sem hafa logaði í amk 200 ár, við getum vitnað í Zaraþústra eða fylgt gamla testamentinu og rakið 2600 ára gamlar sögur um logandi stólpa og eilífa elda.

Enn best er að byrja á Juratímanum fyrir 150-200 milljónum ára. Olían er gerð úr dauðu svifi og smádýrum sem lifðu við miðbaug á þeim tíma. Smátt og smátt safnaðist mikið magn fyrir á botni geysistórra innhafa. Þegar nýrri jarðlög lögðust yfir þessar dýraleifar og þær voru komnar á 2-4000 metra dýpi, hjálpuðust þrýstingur að ofan og hiti að neðan við að brugga þennan görótta vökva.

Olía sem finnst langt fyrir norðan miðbaug er komin þangað fyrir tilstilli landreks. Og vegna þess að landrekið er allt í norðurátt, þá finnst ekkert umtalsvert magn af olíu á suðurhveli jarðar. Mest af olíunni og gasinu hefur þegar gufað upp, en sumstaðar hafa jarðlögin hindrað uppgufun og hvergi betur en þar sem saltlög hafa lagst ofan á dýraleifarnar. Saltlögin hafa myndast þegar innhöf gufuðu upp og vegna þess að þau eru bæði þétt og sveigjanleg, hafa þau hindrað uppgufun. Svona er þessu varið í Miðausturlöndum.

Og nú er olía notuð í allt. Það er engin leið að hugsa sér daglegt líf án olíu og efna sem framleidd eru úr olíu. Það sem blasir við mér hér úr sætinu er t.d.; nánast öll tölvan og allt sem henni fylgir, málning, talsverður hluti húsgagnanna, myndavélin, raflagnaefnið, perur og lampar, möppur, CD diskar, myndbönd, þéttiefni, áklæði, ábreiður, leikföng, málverk, skór, fatnaður, lyf, snyrtivörur, prentlitir, blýantar og pennar, reiknivélar, sjónaukar, skjalatöskur og - og - og ... Það er nánast allt og margt af því væri varla hægt að framleiða á raunhæfan hátt án olíunnar.

Orð dagsins:

Illt er að egna óbilgjarnan

(Ísl. málsháttur)

Beyond Terror

  Oxford Research Group (ORG) is one of the UK’s leading advocates for the non-military resolution of global conflict. We combine in-depth political and technical expertise with many years experience in promoting serious analysis, dialogue and change. On an incredibly tight budget we manage to project alternative thinking on current security dilemmas to the broadest and most influential constituencies....

Þessi bók, sem ég rakst á á netinu (hvar annarsstaðar), er frekar bæklingur en bók og frekar skýrsla en bókmenntir. Efni þessa bæklings er uppfærð og endurskoðuð útgáfa af skýrslunni Global Responses to Global Threats, sem kom út júní 2006 og er á netinu í PDF formati. Eftir tveggja ára rannsóknir hafa höfundar sýnt framá, með skýrum og skynsamlegum rökum, hvar vandamálin sem steðja að heiminum liggja.

Margt af því sem fram kemur, er í samræmi við það sem ég og líklega flestir, sem hugsa um þessi mál, hafa velt fyrir sér síðan GWB lýsti yfir fyrirbyggjandi stríði á hendur, - WAR ON TERROR!  En maður kemst ekki nema takmarkað langt án hjálpar. Og þar kemur þessi skýrla til skjalanna.  Á 100 bls. tekst höfundum að opna augu manns fyrir samhengi röð atburða á nýjan hátt. Að lestri loknum finnst manni þetta allt liggja ljóst fyrir. Það er einkenni góðrar röksemdafærslu.

Ég hef ekkert gott orð fyrir orðið Terrorism. Það þýðir e.t.v. hryðjuverkastarfsemi, en þó miklu fremur hrollvekjustarfsemi eða álíka. Það er ekki það sama og hryðjuverk, sem gæti t.d. verið terrorist attack á ensku. Þetta skiptir máli í umræðunni, því hvernig heyjar maður stríð gegn hrollvekjum. Það er líka mikilvægt að átta sig á, að Al Qaida, sem byrjaði sem hryðjuverkasamtök og átti sér heimilisfang og meðlimaskrá, er í dag e.t.v. lausbundið samband ólíkara samtaka, en er þó einna helst samheiti fyrir hugmyndaræði. Osama og co fremja ekki hryðjuverk lengur, en hvetja til þeirra og eru fyrirmyndir.

Samkvæmt heimildum utanríkisráðuneytis BNA deyja sjaldan meir en 25 bandaríkjamenn af völdum hryðjuverka á ári hverju. Árið 2001 sker sig auðvitað úr, en þá létust um 2500 manns. Sama ár dóu 3500 úr hungri í BNA, 14.000 dóu af AIDS, 62.000 úr lungnabólgu, 30.000 frömdu sjálfsmorð, 30.000 voru skotnir og 20.000 til viðbótar myrtir á annan hátt. Hjartasjúkdómar drápu um 700.000 það ár. Árið 2005 eyddu BNA 2,6 bil í herferð gegn AIDS en 50 bil í homeland security. Þessar tölur sýna á sláandi hátt hvernig stríðið við terrorisma er úr öllu hlutfalli við raunverulegt ástand í BNA.

Undirliggjandi ástæður eru m.a. eftirfarandi:

Fram til um 1970 framleiddu BNA nægjanlegt eldsneyti til heimanotkunar. Nú er svo komið að BNA þurfa að flytja inn um helming allrar heimanotkunar. Að vísu er vafasamt að tala um heimanotkun, þar sem hluti eldsneytisins er notaður til hernaðar í öðrum löndum. Á síðustu árum er Kína orðið voldugur keppinautur BNA um eldsneyti á alþjóðlegum mörkuðum og mun verða svo í enn frekar mæli. Um 2/3 af öllum þekktum olíulindum eru við Persaflóa og þar sem BNA hafa enn sem komið er neitað að taka þátt í sókninni til minni notkunar og sjálfbærrar orku, þurfa þeir að tryggja sér aðgang að öðrum orkulindum. (Mynd: Hvar er olían?)

Notkun jarðefnaeldsneytis veldur veðurfarsbreytingum, veðurfarsbreytingar hafa t.d. áhrif á gróðurfar og hæð sjávarborðs, gróðurfar hæð sjávarborðs hefur áhrif á búsetu manna og afkomu, afkoma hefur áhrif á aðgerðir þeirra. Talið er að um 25 mill manna séu landflótta vegna umhverfisbreytinga, svo sem þurrka, gróðureyðingar og afleiðinga veðurhamfara. Tiltölulega lítil hækkun sjávarborðs fyrir árið 2050 mun margfalda þessa tölu. Meðal þessa fólks er og verður auðvelt að finna örvænta fólk til óhæfu verka.

Á undanförnum árum höfum við séð tilhneigingu stjórnvalda til að lítilsvirða meirihluta borgara, jafvel í hinum siðmenntaða vestræna og demókratíska heimi. Hvergi er þetta meira áberandi en varðandi afstöðu manna til Iraqstríðsins. Það gengur svo langt, að Jimmy Carter sá ástæðu til að setja ofaní við Blair á síðustu dögum hans í embætti. Annarsstaðar er þetta bæði meira áberandi og er í reynd regla í heilum heimshlutum. Í Saudi-Arabíu, Furstadæmunum, Afghanistan, Pakistan og mjög mörgum Afríkuríkjum er meirihlutinn lítilsvirtur. Meðal þessa fólks er og verður auðvelt að finna ofsafengnar skoðanir og athafnir. (Mynd: Hvar munu menn deyja vegna veðurfarsbreytinga?)

Til viðbótar lítilsvirðingu meirihluta innan þjóðríkja, þá hefur hinn vestræni heimur sterka tilhneigingu til að lítilsvirða meirihluta íbúa heimsins, sem býr jú ekki á Vesturlöndum. Þetta kemur fram í viðskiptum, efnahagsaðstoð og skorti á henni, aðstoð við hamfarir og verðmati á mannslífum. Í Iraq hafa yfir 600 þús. farist af völdum innrásar BNA og Breta. BNA viðurkennir ekki þessa tölu, því þeir hafa fundið aðra aðferð til að telja (eða telja ekki) hina látnu. Nú þegar má sjá hvaða áhrif þessi lítilsvirðing hefur haft þar og hvernig hinn lítilsvirti meirihluti rís upp gegn kúgaranum, stjórnvaldinu.

UNICEF telur AIDS vera mestu hamfarir sem dunið hafa yfir mannkyn. Nú þegar er AIDS algengast dauðaorsök heimsins, algengari en hjartasjúkdómar og berklar. 70% af öllum smituðum býr í Afríku og 8% allra Afríkubúa eru smitaðir. Hlutfallið er þó miklu hærra meðal karla og hæst hjá hermönnum í Zambíu. Talið að um 60% zambískra hermanna sé smitaður. Fyrir utan öll öryggisvandamálin sem þetta skapar, þá er ljóst að milljónatugir afrískra barna munu alast upp með einu eða engu foreldri. Á heimsvísu voru notaðar 6 bill dollara til að berjast gegn AIDS árið 2004. Þetta mun skapa skilyrði fyrir uppreisnir og óróa í stórum stíl. (Mynd: Hvað eru herstöðvar BNA í Mið-Austurlöndum margar?)

BNA eyða meira en 1000 biljónum dollara á ári til hernaðar. Það er meira en öll önnur lönd heimsins eyða samanlagt til hernaðar. Þótt hagkerfi BNA sé bæði stórt og öflugt, þá gera ruðningsáhrif vart við sig þar og framlög til almennra vísindarannsókna hafa lækkað en framlög til rannsókna tengdum hernaði hækkað. Hergagnaiðnaður og starfsemi tengd honum hefur svo mikil ítök í BNA, að sumir telja að herirnir geti ráðið því sem þeir vilja. Umhverfismengun vegna hernaðar er gífurleg og eldsneytisnotkun takmarkalaus. Við eru því í raun komin aftur í gr. 1.

1.  

Ég læt fylgja mynd sem sýnir hver vandamálin eru, að mati skýrsluhöfunda, hvernig brugðist er við þeim og hvernig ætti að bregðast við þeim. Þess má geta, að Control paradigim (stjórnunar árátta) er notað í skýrslunni um þörf stjórnvalda til að stjórna eða sýnast stjórna og hafa stjórn á (be in control) öllu mögulegu sem er að gerast. Þetta kemur í stað þess að taka þátt í og koma í veg fyrir að uppkomi atburðir sem þarf að hafa stjórn á. Gjarnan með hervaldi.

Niðurstaða höfunda er, að tilraunir til að gera lítið úr undirliggjandi meinum en ráðast með hervaldi gegn einkennum meinanna, séu dæmdar til að mistakast til lengri tíma litið. Þetta megi reyndar sjá þegar  í dag. Sjálfbært öryggi sé aðeins hægt að öðlast með því að lækna sjúkdóminn, ekki með því að fela einkenni hans.

Í umsögn um bókina segir einn breskur stjórnmálamaður m.a:

... The world's senior politicians should be made to read this, and read it now ...

Ég gef þessum bæklingi 5 stjörnur *****   

Orð dagsins eru okkur kunnugleg í seinni tíð:

The people can always be brought to the bidding of the leaders. That is easy. All you have to do is tell them they are being attacked and denounce the pacifists for lack of patriotism and exposing the country to danger. It works the same way in any country."

(Herman Goering)