Dofrablogg

Kosningar í BNA 2010 (frh)

Eitt er það hversu kosningafyrirkomulagið í BNA er flókið og hvernig lýðræðið lætur í minni pokann fyrir hinu markmiðinu með kerfinu; að koma í veg fyrir að kosnir fulltrúar og stjórnsýslan fái of mikil völd á kostnað einstaklinganna. Annað er svo hitt hvernig einstaklingar, fyrirtæki og félagasamtök nota kerfið. Eins og flest annað í BNA þá er varla hægt að segja annað en að kosningar gangi opinberlega kaupum og sölu og það þyki bara eðlilegt.

Ég heyri ekki betur enn að það séu viðurkennd vísindi í BNA að sá sem hefur meiri peninga vinni kosningar gegn þeim sem hefur minni. Og þó hægt sé að safna ótrúlega miklum peningum gegnum lágar upphæðir frá einstaklingum (Obama gerði það) þá kemur mikill hluti fjárins samt frá fyrirtækjum og samtökum sem stofnuð eru sérstaklega til að kaupa atkvæði. Þessi samtök geta styrkt frambjóðendur um milljónir dollara án þess að gefa upp hvaðan peningarnir koma.

Í öllu peningaflóðinu virðist oft ekki skipta máli hver frambjóðandinn er eða fyrir hvað hann stendur. Í Nevada heldur frambjóðandi til öldungadeildarinnar því fram að sjaria lög gildi í tilteknum héruðum í BNA og hún muni beita sér fyrir því að þau verði felld úr gildi. Þessi frambjóðandi hótar líka vopnaðri uppreisn ef hún tapar kosningunni, er á móti fóstureyðingu án nokkurra undantekninga (nauðganir, sifjaspell) og gerir grimmt út á ótta við minnihlutahópa. Hún (Sharon Angel) veitir fjölmiðlum ekki viðtöl nema þeir styðji hana og aðstoði við fjáröflun og segist muni útskýra stefnuskrá sína betur þegar hún hefur náð kosningu.

Í New York sendir frambjóðandi til ríkisstjóra svæsinn klámpóst til stuðningsmanna og telur ósvinnu að krakkar fái að horfa á Gay Pride göngur. Í Delaware var hlegið að Christine O‘Donnel en hún var svo heimsk og blind að hún hélt að fólkið væri að hægja að andstæðingi hennar. Í Alaska svaraði frambjóðandi ósk um nánari skýringu á atriði í stefnuskrá hans með því að vísa í stefnuskránna og að „framboð hans“ (ópersónuleg þriðja persóna) myndi halda sig við það sem þar stæði að sinni.

Af þeim sem hér eru nefndir eiga líklega frambjóðendurnir í Alaska og í Nevada möguleika á að ná kjöri. Þótt Sharon Angel og framboð hennar sé algjörlega út úr kú þá telja þeir sem ráðskast með peningana að það sé meira virði að fella sitjandi demókrata og þingflokksformann en að vera smásmugusamur gagnvart Sharon. Hinsvegar hafa þeir ekki treyst sér til að styðja Christine (sem sumir kalla mini Palin) neitt að ráði.

Stórum hluta fjárframlaga er eytt í auglýsingar. Þar sem mest gengur á er útsendingartími auglýsinga keyptur upp dögum saman. Og kosningaauglýsingar í BNA eru að langmestu leyti útúrsnúningar og persónulegar níð um mótherjann. Það sjást varla auglýsingar sem segja frá stefnumálum þess sem auglýsir. Það er bara „boring boring.“

En sumt af þessu þekkjum við svosem hér hjá okkur. Guðlaugur Þór fékk 25 milljóna styrk frá einum banka fyrir kosningarnar 2007. Þetta er sem nemur 78 kr fyrir hvert mannsbarn á landinu (og um 5000 kr fyrir hvert atkvæði sem hann fékk).

Yfirfært á BNA samsvarar þetta að frambjóðandi tæki á móti $ 220.000.000 (220 milljónir dollara, ISK 24 milljarðar) frá einum og sama styrktaraðilanum. Þetta er hlutfallslega miklu miklu hærri upphæð en almennt er um styrki í BNA. Til samanburðar má geta þess að McCain safnaði $370 og Obama $750 milljónum í forvali og forsetakosningum 2008. Upphæðin sem Obama safnaði sló öll fyrri met og 88% peninganna komu í litlum framlögum gegnum netið.

Kosningar í BNA 2010

Kosningar í BNA eru kafli út af fyrir sig og ég hef oft velt fyrir mér hversu lýðræðislegar þær séu. Ég veit svosum ekki hvenær þetta kerfi var tekið upp eða hvernig það hefurþróast í áranna rás (maður segir ekki aldanna rás um atburði í BNA því þau eru jú bara 250 ára gömul). En ég veit að eitt af markimiðunum og kannske það mikilvægasta var að koma í veg fyrir til yrði ofursterkt þjóðhöfðingjavald. Kosningakerfið byggir á ótal varnöglum og flækjum til að veikja miðstýringu en veikir um leið meirihlutalýðræðið svo um munar. Meirihlutalýðræði hefur sína galla en kanarnir hafa gengið svo langt í óttanum við vald að ofan að lýðræðið hefu orðið að víkja.

Fyrir það fyrsta er kerfið flókið fyrirbæri sem á að víst að tryggja valdajafnvægi milli forsetans, ríkjanna 50 og þjóðarinnar sem í landinu býr. En hvernig þætti okkur að kosnir væru 60 þingmenn með tveggja ára kjörtímabil til fulltrúadeildar eftir sýslum sem skipt væri upp í einmenningskjördæmi (hreppa) sem tækju breytingum á 10 ára fresti eftir fjölda kjósenda og sem gætu auk þess færst milli sýslna? Á sama tíma yrðu kosnir 7 eða 8 fulltrúar með 6 ára kjörtímabil til öldungadeildar þar sem sætu 23 þingmenn, einn fyrir hverja sýslu og með mjög mismikið atkvæðamagn á bak við sig. Og ennfremur yurðu kosnir sýslustjóri, lögreglustjóri ásamt sýslustjórn og sveitarstjórn og svona sitthvað sem okkur dettur í hug hverju sinni.

Í annaðhvert skipti (á 4 ára fresti) gætum við um leið kosið okkur forseta, en nei, ekki þó beinni kosningu. Okkur til ánægjuauka myndum við kjósa kjörmenn í einmenningskjördæmum í hreppunum og kjörmenninrnir mydu síðan kjósa forsetann. Vægi atkvæða er misjafnt eftir kjördæmum og því alls ekki ólíklegt að frambjóðandi nái kosningu þótt meirihluti kjósenda hafi greitt atkvæði gegn þeim kjörmönnum sem kjósa hann. Og til að gera þetta enn skemmtilegra gætum við í hverjum kosningum kosið um ýmis málefni bæði á sveitarstjórnar- og landsvettvangi. Þetta gæti t.d. verið deiliskipulag á blettinum sunnanvert við húsið hennar Gróu Sigurðar, svæðisskipulag íslenskra þjóðlendna eða tillaga um að banna Orku að nota þennan ljóta rauða einkennislit sem þeir nota.

Kjörseðillinn í svona kosningum er nánast heil bók eins og menn muna eftir frá kosningunum árið 2000 þegar GWB sigraði Al Gore á lögfræðilegu rothöggi í hæstarétti sem líka lét eyða gögnunum þannig að örugglega yrði ekki hægt að komast að hinu rétta. Aldrei að eilífu! Það yrði áreiðanlega ekki 80% þátttaka í svona kosningum á Íslandi fremur en í BNA.

Síðasta skemmtiferðaskipið

Í gær var síðasta skemmtiferðaskip sumarsins í Dofra Grand Princess, um 109 þús tonn með allt að 3100 farþega. Þetta er með stærstu skemmtiferðaskipum og aðeins Crown Princess er stærra af þeim sem hingað koma. Stálið sem notað er í smíði skipsins myndi nægja til að smíða um 28 þús farþegabíla.

Þetta er til marks um það að sumrinu er endanlega lokið enda komið fram í október. Þetta reyndist vera heitasta sumar sem mælst hefur í Reykjavík. Í lok september var bæði rok og all hressileg rigning. Ár á Suðurlandi runnu ár yfir bakka sína, fólk varð innlyksa í Þórsmörk og vegum var fleytt í sjó fram. Jafnframt var háarok þannig að mikið af laufi trjánna hvarf líka út í buskann.

Crown Princess veðurteppt í Viðey

Ég hef oft velt fyrir mér byggingarlaginu á þessum risastóru skemmtiferðaskipum og reyndar líka gámaskipunum. Yfirbyggingarnar (gámarnir) rísa svo himinhátt að mér er illskiljanlegt hvernig þau halda jafnvægi, einkum ef eitthvað er að veðri. Í gær sannaðist þetta heldur betur þegar Crown Princess lónaði fyrir utan Viðey mestallan daginn og gat ekki lagt að vegna vinds. Þegar ég var að fylgjast með skipinu og spá i hversvegna það legðist ekki að datt mér vindur ekki í hug því það var alls ekki hvasst hér í Dofra. Ég lét mér detta farsótt í hug og svo að ríkisstjórnin þyrfti að ganga frá einhverjum sérsamningum vegna virðisaukaskatts. Það er víst svo mikið mál núna.

Crown Princess er, eins og fyrr er getið í þessum pistlum, stærsta skipið sem hingað kemur, 113 þú tonn. Miðað við upplýsingar á seascanner.com þá er þetta 4,5 stjörnu skip af 5 stjörnum mögulegum. Það tekur rúmlega 3000 farþega en ekki rúmlega 4000 eins og sagt er í frétt mbl.is. 

Það er byrjað að selja í ferðir á næsta ári og 12 daga ferð sem er svipuð þessari sem skipið er í núna kostar á bilinu ISK 300-950 þús. 

Ms The World

Skipið sem er í heimsókn í Dofra (við Skarfabakka) í dag heitir The World og er merkilegt fyrir það að vera fyrsta íbúðaskemmtiferðaskip (residental condominium ship) í heimi, tekið í notkun 2002. Í skipinu eru 165 misstórar íbúðir í einkaeigu. Allar íbúðirnar eru talsvert stærri en venjuleg íbúð í venjulegu skemmtiferðaskipi (cruise liner) eða frá ca 30-50 ferm. studíóíbúðum og ca 100 ferm. 2 svefnherbergja íbúðum og upp í um 400 ferm. 6 svefnherbergja íbúðir. Íbúðirnar eru útfærðar í mismunandi stíl eftir smekk eigenda þeirra og þaðþarf varla að taka fram aðþær eru allar með svölum.

Þó þetta eigi að vera toppurinn á tilverunni þá nenna ekki allir að búa alltaf í borð i skipinu. Ég er t.d. sjóveikur þannig að ég myndi vilja taka mér frí annað veifið. Hér í Rvk er skipið að taka á móti íbúum sem ætla að fara með í leiðangur til Grænlands og satt að segja er ég ekki viss um að allir hafi áhuga á því. Það er algjör bömmer að eiga íbúð í svona skipi og hafa ekki efni á að láta hana standa auða þegar maður notar hana ekki þannig að enginn viðurkennir að hann sé slíkur fátæklingur. Litlar 2-3 herb ibúðirnar kosta ekki nema á bilinu 2-300 milljónir króna og fastakostnaður er ekki nema í kringum 3-5 milljónir fyrir heilt ár. En það þykir víst ekki skemmtilegt að margar íbúðir séu tómar langtímum saman þannig að útgerðin rekur hótel sem sér um að leigja íbúðir í skipinu til skemmri tíma.

Ms The World er 44 þús tn að stærð og það eru nokkrar íbúðir til sölu einmitt núna. Kannske það séu íbúðir sem útrásraparnir okkar eiga? Mér finnst amk ekki ólíklegt að þeir hafi talið nauðsyunlegt að eiga svona íbúðir í íbúðasafninu sínu. Ef þið hafið áhuga á að skella ykkur á íbúð þá er líklega hægt að fá skoða þær á meðan skipið er í höfn en það losar landfestar á miðvikudagskvöldið kl 20:00.

Eurodam kemur við í Dofra

Í gær var skipið Eurodam frá Holland-America Line hér í Dofra (við Skarfabakka). Þetta er nokkuð stórt skip (86 þús tn) sem tekur 2100 farþega. Þetta er toppskip þessa útgerðarfélags og var tekið í notkun 2008 og Hollandsdrottning var svo elskuleg að skýra skipið. Flestir klefarnir eru við byrðinginn og meirihluti þeirra með svölum. Klefarnir eru ívið stærri en oft er og þeir minnstu 18-20 ferm í stað 14 sem er algengt á mörgum skipum. Eurodam er málað uppá gamla mátann, þ.e. neðsti hluti skipsins er svartur en þannig voru og eru frægu farþegaskipin eins og Queen Mary frá Cunard Lines máluð.

Ég gæti trúað að markhópur þessa útgerðafélags væri frekar eldri borgarar en hinir yngri. Þetta ræð ég af áherslum kynningu á skipum félagsins og stílnum á innréttingum. Eurodam hafði viðkomu hér í mánaðrferð á leið sinni frá N-Evrópu til Ameríku. Það kemur mjög víða við og ég held að yngra fólkið nenni síður og hafi síður tíma til að sigla um úthöfin í heilan mánuð. Útlit skipanna minnir líka á tímann á síðustu öld þegar ferðalög og skemmtiferðir með lúxuxskipum voru í tísku og höfðar þannig til eldra millistéttarfólks sem hefur efni á að eyða $8000-$15.000 kall í svona ferð.

Ég held að þetta hljóti að vera frekar leiðinlegt sumarfrí.

Apar og útrásarapar

"Through a series of groundbreaking experiments, Santos has seen in her primates a humanlike propensity for hoarding, larceny, and competitiveness. By exploring the inner lives of primates, she has offered persuasive evidence that monkeys are capable of sophisticated insight, complex reasoning, and calculated action."

 Frá því ég fyrst heyrði orðið 'útrásarvíkingur' notað sem samheiti yfir glæpahyskið sem stjórnaði landinu í nokkur ár hefur mér þótt það henta illa. Orðið var notað með nokkru stolti af íslenskum almenningi og með hrokafullum og heimskulegum hætti af útrásarliðinu sjálfu. Stoltið okkar byggir á því að margir forfeðra okkar stunduðu víking og alla skólagöngu okkar frá barnaskóla og uppúr eru mannkostir þeirra frægð og afrek mærð í það endalausa. Saga landnáms- og þjóðveldisaldar er kennd gegnum Íslendingasögurnar og lítið reynt að segja frá raunverulegum kjörum almennings í landinu eða setja Íslandssöguna í alþjóðlegt samhengi.

Hrokafull notkun útrásarliðsins byggir á því sama nema hvað þeir eigna sjálfum sér þann dýrðarljóma sem stafar af víkingum í sögum okkar. Heimska þeirra birtist hinsvegar í því að þeir virðast ekki hafa haft hugmynd um að í evrópskri menningu, utan Norðurlanda, er orðspor víkinga talsvert annað en hér heima. Á meginlandinu er þeim í aðalatriðum lýst sem morðóðum villimönnum sem voru ein helsta ógnin við þróun og hagsæld í um 200 ár. Þeir voru hryðjuverkamenn síns tíma. Svipaða sögu má segja frá Englandi, Skotlandi og Írlandi þó forn norræn áhrif séu veruleg þar og að afkomendur norrænna víkinga hafi farið með völd á Englandi frá 1066.

Ég hef því notað orðið útrásarapar yfir þennan frekar illa skilgreinda hóp siðlausra glæpamanna og fylgifiska þeirra. Þessi nafngift átti í mínum huga að hafa verulega niðrandi merkingu um þennan hóp. Í myndskeiðinu sem fylgir hér fyrir neðan færir Laurie Santos rök fyrir því að apar séu það líkir okkur að etv þurfi ég að finna annað meira niðrandi orð. Sjáum til með það.

Rachel í Afghanistan

 Við flugvöllinn í Kandahar er ein stærsta herstöð í heimi. Miðað við upplýsingar úr viðtölum sem Rachel Maddow hefur tekið á staðnum er flugvöllurinn sá stærsti í heimi ef miðað er við lendingar og flugtök. Umferðin að mestu tengd stríðinu því völlurinn hefur tekið við af Kabúlflugvelli sem aðal herflugvöllur Afghanistan. Í herbúðunum eru um 40.000 manns, sumir í transit en aðrir til nokkurra mánaða. Herstöðin er NATO herstöð og meira en helmingur hermannanna eru Kanar en hinir frá Englandi, Kanada og fleiri NATO ríkjum. Þessi herstöð er því amk óbeint á okkar vegum.

Í Kandahar eru líkamsræktarstöðvar, skólar, kirkjur, íþróttavellir, bíó, kaffihús, veitingastaðir (KFC, Starbucks ofl), bankar, sjúkrahús, þvottahús, verslanir, rakarastofur og allt sem nöfnum tjáir að nefna. Allt, hver einasti hlutur, allur matur, allur fatnaður, allt byggingarefni, saumnálar jafnt og ferskt brauð er innflutt frá birgðastöðvum Kananna í BNA. Það er ekkert keypt af innlendum aðilum. Við sem eldri erum munum vel eftir svipaðri herstöð en minni við Keflavíkurflugvöll. 

 Umhverfið líkist mest því sem við þekkjum frá Wild West bæjum í bíómyndum nema hér er allt fullt af tækjum. Hummvees í þúsundatali, kranar, jarðýtur, sérbyggð tæki til allskonar nota, tankbílar, sjúkrabílar sumt ónýtt, sumt bilað, sumt í þvotti og sumt á leið í mission. Og svo allar flugvélarnar og þyrlurnar. Frekar óaðlaðandi og ekki aðalatriðið á myndum sem herinn dreifir.

Í svona herstöð hugsar enginn "hversvegna er ég hér." Allir hermennirnir eru atvinnuhermenn sem sótt hafa um að komast í viðkomandi her. Samkvæmt Bandarískum könnunum er óbreyttur hermaður minna menntaður og fátækari en Kanar eru að meðaltali en foringjarnir eru líklegri til að koma frá Suðurríkjunum og frá Biblíubeltinu og vera betur stæðir en meðal Kaninn. Auk þess er líklegt að hermennska sé áberandi í fjölskyldunni. Hermenn eru ekki meðaljónar þjóðfélagsins heldur ævintýramenn sem hafa reynslu af og áhuga á skotvopnum og hernaði.

Í BNA virðist vera áberandi að fólk hefur ekki áhuga á stríðinu í Afghanistan og veit lítið um áhrifin sem það hefur afganskan almenning, - öfugt við innfædda.. Eftir níu ára samfellt stríð virðast fæstir vita útá hvað stríðið gengur og til hvers það er háð. Þetta á ekki bara við um Kana. Umræðan gengur að mestu út á tæknilegar útfærslur á stríðinu, kostnaðinn og að gera hershöfðingjana ýmist að stjörnum eða skúrkum. Það er eins og mönnum finnist að þeir eigi alltaf að vera í stríði.

 Rachel Maddow dettur dálítið í þennan pytt í útsendingum sínum frá Afghanistan. Hún er yfirsig upptekin af þessu mikla ævintýri sem stríðið er. Þetta er svo framandi, svo rosalega macho og þessi unga (38 ára) vel menntaða kona (stjórnmálafræði í Stanford og d.phil. frá Oxford University) gengst dálítið upp í þessum tækjakúltúr og að klæðast herklæðum og hijab (slæðu). Eftir að McCrystal var rekinn hefur reyndar komið í ljós að stríðsfréttaritarar sem hyggjast halda starfi sínu verðaað skrifa jákvæðar fréttir. Annaars útskúfar herinn þeim og þeir fá ekki aðgang að neinum féttum hvort sem fyrir þeim er einhver fótur eða ekki. Kannske það hafi áhrif á hana en í heild get ég ekki sagt að hún sé áberandi mikið antiwar þó það sé það sem ég býst við af henni.

Hér er tengill á einn þátta Rachel þar sem hún spásserar í Chicken Street sem frægt var hér á Íslandi vegna þess að vopnaðir Íslendingar urðu fyrir árás þar.

 

Stjórnarskrá og stjórnarskipti í UK og US

 Ég veit ekki hvað þetta er með Bandaríkjamenn. Af hverju eru þeir svona rosalega ofbeldisfullir og paranoid? Þegar þeir skipta um forseta þurfa þeir margar herdeildir af leyniþjónustu-, lögreglu- og hermönnum. Heilu borgarhlutunum er lokað af og stressið slíkt að sjónvarpstækið titrar. Sama á við ef forsetinn vill fara í bíltúr. Bílaröð, mótorhjól og þyrlur þjóta um lokaðar götur og lofthelgi á mörghundruð kílómetra hraða. Ef hægt er að tala um keisara þá er það í BNA.

Mér dettur þetta í hug þegar ég horfi á stjórnarskipti í Englandi. Þetta er svo ótrúlega afslappað og eðlilegt hjá þeim. Brown flytur ræðustúf úti á götu og svo gengur fjölskyldan burt af svæðinu og kemur ekki til baka. Það voru engir stórstælar á "the motorcade" þrír bílar og nokkur mótorhjól með blikkandi ljósum og amk á einum stað keyrðu þeir í öfuga átt eftir einstefnuakstursgötu. Þótt ég geri ráð fyrir að allir gluggar í aðliggjandi húsum hafi verið mannaðir leyniskyttum þá sá maður varla lögregluþjón og engar byssur en einn eða tveir klunnalegir kallar með fráhneppta jakka. Blaðamenn og aðrir áhorfendur voru í um 5 m fjarlægð.

Öfugt við það sem er í BNA þar sem menn halda dauðahaldi í stjórnarskrá sem skrifuð var fyrir meira en 200 árum og tók mið af byssueign og frelsisbaráttu sem enn var í fullum gangi, þá er ekki til skrifuð stjórnarskrá í Englandi. Allt gengur eftir hefðum. Forsætisráðherrann gengur inn um "The king's door" í Buckingham hittir drottninguna og segir af sér. Eftir það er enginn forsætisráðherra í Englandi þar til annar er útnefndur af drottningunni.

Þegar Brown keyrði burt hafði hann engin mótorhjól engin blikkandi ljós og þurfti að bíða á götuljósum eins og hver annar. Cameron kom keyrandi í einkabílnum sínum með einum fylgdarbíl. Þegar hann fór, eftir að hafa tekið að sér að mynda stjórn í "Kissing hands" seremóníu, voru fylgdarbílarnir orðnir tveir en að öðru leyti engar tilfæringar. Hann fylgdi umferðinni, bílar fóru framúr honum, fólk á leið heim á reiðhjólum og mótorhjólum fór framúr beggja megin bílsins og þar sem hann stansaði við ljós þá gekk fólk að bílnum, kíkti inn og tók myndir.

Bóksalinn í Kabúl****

Bóksalinn Åsne Seierstad stendur á fertugu en var 32ggja ára gömul þegar hún bjó í nokkra mánuði hjá bóksalanum í Kabul og fjölskyldu hans. Það er dálítið undarlegt að lesa lýsingu hennar á lífi einstaklinganna sem hún býr með því maður verður á engan hátt var við hana sjálfa í frásögninni. Hún er aldrei hluti af fjölskyldunni heldur sér hún fjölskylduna utan frá og kannske eilítið ofan frá. Að góðum blaðamannasið fjallar hún um efnið á hlutlægan hátt, eða svo gæti maður haldið. Auðvitað er það ekki þannig því hún tekur afstöðu með einstökum persónum og á móti öðrum. Hinn vestræni uppruni hennar leynir sér ekki heldur. Þetta er þó ekki það sem ég var að hugsa við lestur bókarinnar heldur var ég algjörlega upptekinn af þessu framandi umhverfi, sem hún lýsir svo vel, siðum og venjum þessa þjóðfélags, vandamálum þeirra, gleði og sorgum.

Hin vestræna túlkun Åsne kom bóksalanum líka spánskt norskt fyrir sjónir því eftir að bókin kom út í Evrópu á árunum 2002-2003 lagðist hann í ferðalög og gaf út bók til að mótmæla þeirri mynd sem hún dregur upp af honum og fjölskyldu hans. Örugglega hefur lýsing hennar komið honum á óvart en fleira getur komið til. Bóksalinn getur hafa lent í vandræðum með að útskýra sjónarmið Åsne fyrir öðrum körlum og hvað í andskotanum hann meini með því að taka konu sem ekki lætur að stjórn inn á heimili sitt og þar með inn í hin heilögu vé karla í Kabul. Enn kannske hefur bóksalinn bara séð viðskiptatækifæri í útkomu bókarinnar og kannske var það ástæðan til að hann tók Åsne inn á heimili sitt í upphafi. Og loksins getur verið að Åsne hafi farið offari að einhverju leyti.

 Mitt í allri hysteríunni gagnvart múslimum getur verið gott að lesa "sannsögulegar" skáldsögur. Skáldsögur draga oft fram það sem fer framhjá manni í sundurlausum, vel völdum og vel ritstýrðum fréttum. Bókin A Thousand Splendid Suns gerði það svo sannarlega og það gerir Bóksalinn líka. Fyrri bókin horfir á þjóðfélagið innan frá eins og það birtist lifandi einstaklingi en sú síðari dregur fram þau einkenni þjóðfélagsins sem einkum ná athygli utanaðkomandi skrásetjara. Báðar bækurnar auka skilning hins venjulega lesanda svo um munar. Og það er margt sem ég veit meira um eftir lestur bókarinnar.

Ættar-, ættbálka- og karlaveldið er einn af mest áberandi þáttum frásagnarinnar. Þó þessir þættir séu algengir í þjóðfélögum víða um heim þá er það varla í ríkar mæli en í Afganistan. Þetta sínir m.a. saga landsins, ekki síst eftir 1919 en líka fyrr. Sumir tengja alla þessa þætti við islam sérstaklega en það er alrangt vegna þess að þeir eru allir eldri en islam. Miklu eldri. Það má frekar segja að islam hafi orðið til og að útbreiðsla islam hafi orði svo hröð vegna þessara þriggja þátta. Ættar- og ættbálkaveldið á sér margar hliðar. T.d. er talið æskilegast að stofna til hjónabanda innan fjölskyldunnar og hjónabönd eru algeng meðal systkinabarna en hér á vesturlöndum er slíkt bannað. Þetta styrkir ættarböndin, fjármunir (heimanmundur og kaupverð brúðar) haldast innan ættarinnar og ættin verður sterkari innan ættbálksins.

Karlaveldið er algert innan fjölskyldunnar. Þar ræður karlinn sem skaffar öllu sem hann vill, næstir koma öldungar sem ekki skaffa, svo bræður húsbóndans og loks synir húsbóndans í aldursröð. Hjá Bóksalanum búa átta konur (Åsne ekki meðtalin), móðir hans (amman), tvær eiginkonur, tvær systur og þrjár dætur. Amman er nánast ósjálfbjarga vegna offitu en er þó eina konan sem nýtur einhverrar virðingar útávið. Allir karlmenn á heimilinu eru hærra settir en allar konurnar nema amman. Tólfára gamlir strákapollar geta hundskammað hverja þeirra sem er og klagað í pabba sinn ef þær hlíða honum ekki.

 Meðal kvennanna ræður eiginkonan mestu. Hún fer með fjárráðin og hún skipuleggur heimilishaldið og barnauppeldið. Allt verður þó heldur flóknara þegar eiginkonunum fjölgar. Bóksalinn tók sér nýja konu þegar honum fannst sú gamla ekki gagnast honum nægjanlega vel í bólinu. Nýja konan var enn á barnsaldri þegar hún kom á heimilið en bóksalinn sá ekkert nema hana og þau gengu venjulega snemma til leikja og síðan til svefns í svefnherbergi húsbóndans. Þetta gróf undan stöðu gömlu eiginkonunnar sem sat uppi með heimilisstjórnina en var rænd virðingunni sem fylgir því að sofa í rúmi húsbóndans. Lægsta stöðu hefur yngsta dóttir húsbóndans. Hún er nánast eins og þræll á heimilinu, eldar mat, ræstir húsið, þvær þvott og gengur í raun undir öllu hinu fjölskyldufólkinu.

Åsne segir einnig frá hjónabandsmiðlun og brúðkaupum í bók sinni, hvernig lítið atvik getur valdið því að þrír bræður drepa systur sína, hvernig Talibanar bönnuðu myndir af öllum lifandi verum allsstaðar og mörgu fleiru. Meðal annars segir hún frá því hvernig er að ganga í búrku, bæði kostum þess (já það eru til kostir) og göllum. Hvernig þekkir maður t.d. konu í búrku? Fyrir það fyrsta eru búrkurnar ekki allar alveg eins þó okkur sýnist það. Svo er það göngulag og fas en ekki síst þekkir maður konurnar í fjölskyldunni af skóm og skóhljóði. Enda bönnuðu Talibanar skó með hörðum hælum. Umhverfið og húsnæðið fær líka sinn skerf og er mjög fræðandi. Ekki hafði ég gert mér grein fyrir að til séu rússneskar blokkir í Kabul.

Í það heila fannst mér þetta aldeilis frábær lesning. Fróðleg, framandi, vel skrifuð og vel þýdd (Erna Árnadóttir) lesning.

Fjórar stjörnur af fjórum. ****