Dofrablogg

Parrot og Olivier í Ameríku

 Þetta er fyrsta bókin sem ég les eftir Peter Carey en áreiðanlega ekki sú síðasta. Carey er margverðlaunaður og mikilsmetinn ástralskur rithöfundur sem býr í BNA, er nokkurn vegin jafnaldri minn og hefur skrifað svo mikið og margt að það er pínulítið bjánalegt að hafa ekki lesið neitt eftir hann. Miðað við þessa bók og dóma og lýsingar á öðrum bókum notar hann líka hárbeittan og dálítið dökkan húmor sem er í algjöru uppáhaldi hjá mér. Það er vel þess virði að kíkja á heimasíðuna hans.

Bókin byggir að nokkru á sögu Tocqueville nokkurs sem var gegnheill franskur aðalsmaður sem ungur að árum skrifaði bók um stutta ferð sína til Ameríku í kringum 1830, Democracy in America. Þetta er einmitt það sem aðalsmaðurinn okkar, Olivier de Barfleur, gerir líka. Í viðtali um bókina segir Peter að mörg þeirra sjónarmiða sem Olivier talar fyrir í bókinni hans séu þau sömu og Tocqueville setur fram í sinni bók. Þetta las ég eftir að ég las bók Peters og það kom mér á óvart því ég taldi að margt í lýsingunni á Ameríku og hinum stéttlausu Ameríkönum væri paródía á Ameríku dagsins í dag.

Peter stillir semsagt gegnheilum erkiaðalsmanni upp á móti nýfrjálsum, stéttlausum og kóngslausum íbúum hins fyrsta lýðveldis. Allir geta allt, allir mega allt og allir eiga að græða. Enginn er öðrum fremri, vinna og siðsamt kristilegt púrítanalíferni kallast á við metnaðinn til að verða ríkur, eignast land og þræla og reka innfædda af höndum sér. Klíkur koma í stað lénsherra og peningar eru það vald sem opna dyrnar að velgengni. Á einhvern undarlegan máta sér maður fyrir sér þjóðfélagið sem átti eftir að skapa GWB og Söru Palin.

Olivier skilur ekkert í þessu. Hann skilur ekki þessa áherslu á peninga og telur útilokað að hægt sé að skapa listaverk þegar allir þurfa að vinna. En þjónninn hans, ritarinn hans og lífvörður hans, Jack Larrit kallaður Parrot, er venjulegur enskur maður sem hrekkst um í lífinu en spjarar sig jafnvel hvort sem er í Englandi, Ástralíu, Frakklandi eða Ameríku. Hann er jafnvígur á tvö tungumál, hann hefur svo fallega rithönd að eftir er tekið, hann er listamaður af guðsnáð og hin sanna hetja bókarinnar.

Bókin er skrifuð í fyrstu persónu ýmist fyrir munn Oliviers eða Parrots. Framvinda sögunnar, samtvinnun textans og frábær stílbrögð gera bókina aldeilis frábæra skemmtun. Hún er í senn fræðandi, fyndin og djúp þegar það á við. Ég gat varla lagt hana frá mér.

Hiklaust fjórar stjörnur af fjórum. ****

Hundrað dyr í golunni****

Ég held ég hafi ekki lesið eina einustu bók eftir Steinunni Sigurðardóttur. Og samt er þetta kona sem ég dáðist og dáist að fyrir það hversu hlý og skemmtileg hún er, - falleg og flott líka. Ég þekki hana ekki mikið en hitti hana nokkrum sinnum meðan hún vann á fréttastofunni og svoleiðis. En ég get ekki lesið ljóð mér til skemmtunar og ég byrjaði á Tímaþjófnum en náði ekki að klára hana. Svo gekk ég fram á "Hundrað dyr í golunni" á bókamarkaði um daginn, lítil (138 bls.) og sæt bók með harðspjöldum og fallegum blaðsíðum.

Í raun er bókin ekki stærri en svo að maður les hana bara í einni törn á parti úr kvöldstund. En bækur eru ekki dæmdar eftir stærð. Þessi bók var þannig að þegar ég hafði lesið svona 2/3 af henni í gærkvöldi þá lagði ég hana til hliðar svo ég gæti hlakkað til að ljúka henni í kvöld. Og nú hef ég lokið lestrinum en ekki sögunni. Þannig eiga bækur að vera. Maður leggur bókina frá sér og sagan heldur áfram í huganum og hjartanu.

 Því þetta er sannkölluð hjartasaga. Steinunn (Brynhildur) er að fá sér hádegismat á stétt í Paris þegar hún finnur allt í einu, rétt si sona, hvað hana vantar. Elskhuga. Þar með hefur frásögnin tekið mann slíkum tökum að maður er rígfastur. Hvernig er þetta hægt? Sagan gerist á einum degi í París en þó á 25 árum, í raun afar einföld flétta sem gerist í lífi hvers manns, alla daga og allsstaðar. Það þarf bara Steinunni til að benda manni á það.

Þetta voru aldeilis skemmtileg kvöld með Steinunni og hún fær fjórar stjörnur fyrir.

Bóksalinn í Kabúl****

Bóksalinn Åsne Seierstad stendur á fertugu en var 32ggja ára gömul þegar hún bjó í nokkra mánuði hjá bóksalanum í Kabul og fjölskyldu hans. Það er dálítið undarlegt að lesa lýsingu hennar á lífi einstaklinganna sem hún býr með því maður verður á engan hátt var við hana sjálfa í frásögninni. Hún er aldrei hluti af fjölskyldunni heldur sér hún fjölskylduna utan frá og kannske eilítið ofan frá. Að góðum blaðamannasið fjallar hún um efnið á hlutlægan hátt, eða svo gæti maður haldið. Auðvitað er það ekki þannig því hún tekur afstöðu með einstökum persónum og á móti öðrum. Hinn vestræni uppruni hennar leynir sér ekki heldur. Þetta er þó ekki það sem ég var að hugsa við lestur bókarinnar heldur var ég algjörlega upptekinn af þessu framandi umhverfi, sem hún lýsir svo vel, siðum og venjum þessa þjóðfélags, vandamálum þeirra, gleði og sorgum.

Hin vestræna túlkun Åsne kom bóksalanum líka spánskt norskt fyrir sjónir því eftir að bókin kom út í Evrópu á árunum 2002-2003 lagðist hann í ferðalög og gaf út bók til að mótmæla þeirri mynd sem hún dregur upp af honum og fjölskyldu hans. Örugglega hefur lýsing hennar komið honum á óvart en fleira getur komið til. Bóksalinn getur hafa lent í vandræðum með að útskýra sjónarmið Åsne fyrir öðrum körlum og hvað í andskotanum hann meini með því að taka konu sem ekki lætur að stjórn inn á heimili sitt og þar með inn í hin heilögu vé karla í Kabul. Enn kannske hefur bóksalinn bara séð viðskiptatækifæri í útkomu bókarinnar og kannske var það ástæðan til að hann tók Åsne inn á heimili sitt í upphafi. Og loksins getur verið að Åsne hafi farið offari að einhverju leyti.

 Mitt í allri hysteríunni gagnvart múslimum getur verið gott að lesa "sannsögulegar" skáldsögur. Skáldsögur draga oft fram það sem fer framhjá manni í sundurlausum, vel völdum og vel ritstýrðum fréttum. Bókin A Thousand Splendid Suns gerði það svo sannarlega og það gerir Bóksalinn líka. Fyrri bókin horfir á þjóðfélagið innan frá eins og það birtist lifandi einstaklingi en sú síðari dregur fram þau einkenni þjóðfélagsins sem einkum ná athygli utanaðkomandi skrásetjara. Báðar bækurnar auka skilning hins venjulega lesanda svo um munar. Og það er margt sem ég veit meira um eftir lestur bókarinnar.

Ættar-, ættbálka- og karlaveldið er einn af mest áberandi þáttum frásagnarinnar. Þó þessir þættir séu algengir í þjóðfélögum víða um heim þá er það varla í ríkar mæli en í Afganistan. Þetta sínir m.a. saga landsins, ekki síst eftir 1919 en líka fyrr. Sumir tengja alla þessa þætti við islam sérstaklega en það er alrangt vegna þess að þeir eru allir eldri en islam. Miklu eldri. Það má frekar segja að islam hafi orðið til og að útbreiðsla islam hafi orði svo hröð vegna þessara þriggja þátta. Ættar- og ættbálkaveldið á sér margar hliðar. T.d. er talið æskilegast að stofna til hjónabanda innan fjölskyldunnar og hjónabönd eru algeng meðal systkinabarna en hér á vesturlöndum er slíkt bannað. Þetta styrkir ættarböndin, fjármunir (heimanmundur og kaupverð brúðar) haldast innan ættarinnar og ættin verður sterkari innan ættbálksins.

Karlaveldið er algert innan fjölskyldunnar. Þar ræður karlinn sem skaffar öllu sem hann vill, næstir koma öldungar sem ekki skaffa, svo bræður húsbóndans og loks synir húsbóndans í aldursröð. Hjá Bóksalanum búa átta konur (Åsne ekki meðtalin), móðir hans (amman), tvær eiginkonur, tvær systur og þrjár dætur. Amman er nánast ósjálfbjarga vegna offitu en er þó eina konan sem nýtur einhverrar virðingar útávið. Allir karlmenn á heimilinu eru hærra settir en allar konurnar nema amman. Tólfára gamlir strákapollar geta hundskammað hverja þeirra sem er og klagað í pabba sinn ef þær hlíða honum ekki.

 Meðal kvennanna ræður eiginkonan mestu. Hún fer með fjárráðin og hún skipuleggur heimilishaldið og barnauppeldið. Allt verður þó heldur flóknara þegar eiginkonunum fjölgar. Bóksalinn tók sér nýja konu þegar honum fannst sú gamla ekki gagnast honum nægjanlega vel í bólinu. Nýja konan var enn á barnsaldri þegar hún kom á heimilið en bóksalinn sá ekkert nema hana og þau gengu venjulega snemma til leikja og síðan til svefns í svefnherbergi húsbóndans. Þetta gróf undan stöðu gömlu eiginkonunnar sem sat uppi með heimilisstjórnina en var rænd virðingunni sem fylgir því að sofa í rúmi húsbóndans. Lægsta stöðu hefur yngsta dóttir húsbóndans. Hún er nánast eins og þræll á heimilinu, eldar mat, ræstir húsið, þvær þvott og gengur í raun undir öllu hinu fjölskyldufólkinu.

Åsne segir einnig frá hjónabandsmiðlun og brúðkaupum í bók sinni, hvernig lítið atvik getur valdið því að þrír bræður drepa systur sína, hvernig Talibanar bönnuðu myndir af öllum lifandi verum allsstaðar og mörgu fleiru. Meðal annars segir hún frá því hvernig er að ganga í búrku, bæði kostum þess (já það eru til kostir) og göllum. Hvernig þekkir maður t.d. konu í búrku? Fyrir það fyrsta eru búrkurnar ekki allar alveg eins þó okkur sýnist það. Svo er það göngulag og fas en ekki síst þekkir maður konurnar í fjölskyldunni af skóm og skóhljóði. Enda bönnuðu Talibanar skó með hörðum hælum. Umhverfið og húsnæðið fær líka sinn skerf og er mjög fræðandi. Ekki hafði ég gert mér grein fyrir að til séu rússneskar blokkir í Kabul.

Í það heila fannst mér þetta aldeilis frábær lesning. Fróðleg, framandi, vel skrifuð og vel þýdd (Erna Árnadóttir) lesning.

Fjórar stjörnur af fjórum. ****

Rauðbrystingur***

Jo Nesbo er afkastamikill norskur rithöfundur. Hann hefur fengið margar viðurkenningar og verið þýddur á yfir 30 tungumál. Þótt hann hafi skrifað mest af glæpasögum þá hefur hann líka reynt sig við barnasögur o.fl. Hann er hagfræðingur að mennt og áhugamaður um tónlist. Í glæpasögunum heldur hann sig að mestu við rannsóknarlögreglumanninn Harry Hole. Ekki mjög norskt nafn það en Harry er í stórum dráttum á sama aldri (langt kominn í fertugt) og eins í útliti og Jo sjálfur. Sennilega lifir Jo þó heilbrigðara lífi en Harry, sem er dálítið blautur og á við samskiptavandamál að stríða gagnvart öðru fólki. Bókin kom út í íslenskri þýðingu árið 2009.

Bókin Rauðbrystingur fjallar um nýnasistaplott í Oslo um að drepa fyrrum samherja í síðari heimsstyrjöldinni og ekki er upplýst fyrr en nánast á síðustu síðunni hver stendur fyrir aðgerðinni og hvers vegna. Mér fannst sagan dálítið langdregin á köflum en það er ekki alveg að marka því ég hef ekki lesið bók um Harry Hole áður. Það er trúlega með hann eins og Erlend Sveinsson hans Arnaldar Indriða að hluti ánægjunnar við lestur sögunnar er að fylgjast með þrautum og þroska söguhetjunnar. Harry á sér t.d. nokkuð brogaða fortíð þegar hér er komið sögu sem ég þekki ekki neitt.

Það er ekki síst sagnfræðilegi þátturinn í bókinni sem ég hef gaman að. Bókin fjallar að hluta um þá sem aðhylltust nasisma og störfuðu með hernámsliðinu og Quisling á stríðsárunum í Noregi. Það kemur t.d. í ljós að um 1500 Norðmenn gerðust sjálfboðaliðar í þýska hernum og börðust m.a. á austurvígstöðvunum við Leningrad og að eftir stríðið stóð til að kæra um 100 þús manns fyrir landráð. Það var þó fallið frá því en svipað og hér á landi skilst mér að þessi kafli sögunnar hafi ekki verið gerður almennilega upp í Noregi.

Frásögnin berst m.a. til Austurríkis og Suður Afríku þar sem atburðir gerast ýmist í nútiðinni eða í fortíðinni. Ég þekki fremur lítið til á þeim slóðum en það gefur sögunni aukið gildi í mínum huga að ég þekki lauslega til sumra staðsetninga í sögunni. Harry Hole er fæddur í Oppsala hverfinu í Oslo og hann býr í grennd við Bisletleikvanginn. Villuhverfið við Holmenkollen kemur við sögu og Harry þarf að rannsaka atburði sem gerast í grennd við Stavern. Ég hef komið til allara þessara staða og man nokkurnvegin hvernig umhverfið er. Ég eyddi líka góðum degi fyrir framan utanríkisráðuneytið í Oslo, en þangað berst sagan einnig.

Bókin fær 3 stjörnur af 4 hjá mér ***

Snorri Sturluson 4/4

Fyrir jólin keypti ég ævisögu Snorra Sturlusonar eftir Óskar Guðmundsson. Það lá beint við því undanfarin 2-3 ár hef ég haft mikla ánægju af því að lesa mér til í mannkynssögu. Og ekki bara að lesa mér til heldur horfi ég talsvert á sögulegt efni í sjónvarpinu. Bæði BBC og Channel 4 ásamt History channel og Discovery channel bjóða upp á mikið af sérlega góðu sögulegu efni. Bresku stöðvarnar flytja auðvitað mest af efni sem snertir sögu Englands en það efni er snar þáttur í sögu Evrópu allt frá árinu 43 AD þegar Rómverjar lögðu landið undir sig.

Fyrir menn eins og mig sem hafa takmarkaða sögulega þekkingu er alveg prýðilegt að afla sér grunnþekkingar á tilteknum einstaklingum. Það staðsetur mann í sögunni og það er einfaldara að kynnast tiltekinni persónu en að leggja allan heiminn undir. Á síðasta ári var t.d. 200 ára dánarafmæli Darwins og 150 ár síðan Origin of the Spieces kom út. Af því tilefni var fjallað ítarlega um Darwin frá ýmsum sjónarhornum og reyndar um það hver staða þjóðfélags og vísinda var á þessum tíma. Einnig var fjallað um önnur stórmenni í vísindasögunni frá Newton til okkar daga og þjóðfélagið á þeirra tímum.

Á síðast ári voru 500 ár síðan Hinrik IIIV tók við konungdómi og hann var vikulegur gestur hjá mér allt árið nema yfir hásumarið. Mér fannst ég aftur og aftur vita allt um hann en þá kom ný þáttaröð sem varpaði nýju ljósi á hann og hans samtíð. Árið áður (2008) voru liðin 450 ár síðan Elizabeth dóttir hans var krýnd og það fór ekki framhjá Sky-áskrifanda. Af einhverju orsökum, ég man ekki hverjum, var fjallað mikið um kaptein Cook og um sögu breska flotans á síðast ári. Það opnaði aldeilis margar glugga.

En eins og ég vildi sagt hafa þá er Snorri orðin svona varða í minni fátæklegu söguskoðun. Eins og oft vill verða þá er ekki ein báran stök og ég hef það sem af er þessu ári hlustað á magnaða fyrirlestra um Gissur Þorvaldsson, Guðmund góða Arason og um goðaveldið ásamt því að lesa fína bók Ólafs Hanssonar, míns gamla kennara, um Gissur og Sturlungaöldina.

Þekking mín á Sturlungaöldinni og aðalpersónum hennar var afar fátækleg enda ekki verið við henni hróflað síðan í MR. En það er í raun allt í lagi því sagnfræðingar hafa að meiru eða minna leyti endurskrifað sögu tímabilsins síðan ég las um það síðast. Mín þekking var að mestu mótuð af söguskýringum Jónasar frá Hriflu og Jóns Aðils en þeirra skýringarvoru byggðar á rómantístu stefnunni og sjálfstæðisbaráttunni. Þeir hafa átt manna mestan þátt í að gera Gissur Þorvaldsson að mesta skúrki samanlagðrar Íslandssögunnar, manninum sem drap Snorra og tældi okkur til að afsala okkur sjálfstæði og ganga Noregskonungi á hönd árið 1262.

Hvað sem þessu líður er ljóst að ástandið á Íslandi var orðið algjörlega óviðunandi. Allt traust og siðferði og meira að segja ættarhollustan, var fyrir bí. Engir samningar voru virtir og morð og víg voru aðalatvinna talsvert margar manna. Menn voru á sífelldum þeytingi um allt landið í stórum hópum (allt að 1500 manns) nema rétt um há sláttinn virðist vera. Margir höfðingjanna höfðu dvalist í Noregi og sumir voru skyldir konungunum eins og Jón Loftsson og hans afkomendur. Þegar leið að miðri 13. öldinni varð æ algengara að deilimál væru lögð í dóm konungs og jafnvel það dugði ekki til.

  Snorri ólst upp í Odda hjá Jóni Loftssyni en talið er að í Odda hafi verið eitt helsta menntasetur á landinu ásamt með Skálholti. Óskar gerir mikið úr því að Snorri hafi hlotið menntun á við það sem best var í Evrópu. Hann talar um Snorra sem heimsborgara af Evrópskri fyrirmynd með tengingu við norsku hirðina gegnum skyldleika Jóns Loftssonar við Magnús konung brefætta sem rakti ættir sínar til Haraldar hárfagra.

Eftir lestur bókarinnar get ég þó ekki alveg séð þetta svona. Snorri kvæntist til fjár um tvítugt og fór ekki utan fyrr en um fertugt þá búsettur í Reykholti, stórauðugur, margfaldur goðorðsmaður og lögsögumaður. Það hljóta að hafa verið mikil viðbrigði fyrir einn helsta höfðingja íslenskan að koma til Noregs og dvelja þar með hirðum konungs og Skúla jarls. Þótt byggingarefni Norðmanna væri mest timbur eins og hjá stórhöfðingjum á Íslandi þá hafa húsakynni öll verið stærri, hærri, bjartari og vandaðri hjá höfðingjum í Noregi. Auk þessu höfðu menn byggt miklar steinbyggingar eins og dómkirkjuna og biskupssetrið í Niðarósi ofl.

Ég hallast að því að heimsborgarar verði ekki til nema við sérstakar ytri aðstæður. Meðal þess sem til þarf er gott veður, þokkaleg húsakynni og logn. Það getur enginn skriðið út úr lágkúrulegu jarðhúsi, dustað músaskítinn og mygluna af fötunum, rétt úr sér og gerst heimsborgari. Hitastigið þarf að vera í grennd við 20° og vindgnauð í lágmarki. Heimsborgari getur ekki hnípt hokinn undir kofavegg í gjólunni með kuldadropa á nefinu. Fornleyfarannsóknir í Reykholti benda að vísu til þess að þar hafi menn búið í húsum sem byggð voru ofan jarðar en glæsihús hafa það nú varla verið miðað við það sem Snorri kynntist í Noregi.

Snorri fór ekki utan aftur fyrr en tuttugu árum eftir fyrstu förina þá að verða sextugur. Það bendir etv til þess að hann hafi unað sér betur sem höfðingi meðal kotunga en sem vel virtur menntamaður meðal sér hærra settra manna. Hvað sem því líður þá kemur hann mér fyrir sjónir sem góðgjarn og fremur friðelskandi maður sem var minnugur og fróður, hafði styrka rödd og var skýrmæltur með mikla persónutöfra. Menn virðast hafa laðast að honum og viljað treysta honum fyrir sínum málum stórum og smáum. Þetta var auðvitað uppskrift af öfund og uppreisn á tímum þegar stjórnkerfi landsins var hrunið og stjórnlaust ofbeldi réði ríkjum.

Óskar rekur á skýran hátt marga atburði sem varða ævi Snorra og nauðsynlegt er að vita nokkur deili á til að öðlast skilning á sögunni. Þetta er aldeilis nauðsynlegt fyrir fáfróðan lesandann og auk þess gerir hann ótt og títt grein fyrir ættartenglsum með litlum ættartölum. Þetta er frábært og gefur bókinni miklu meira gildi en ella væri. Ég held það geti alveg verið einhverjir hnökrar á framsetningu og samfellu í textanum en það hrjáir mig ekki.

Bókin fær fjórar stjörnur af fjórum

Myndirnar sýna teikningu af Snorra, biskupsstofuna sem Snorri heimsótti í Niðarósi 1219 með Dómkirkjuna í baksýn, dómkirkjuna eins og hún var eftir að dálítið var byggt við hana skömmu eftir veru Snorra í Niðarósi og grunnmynd af fornleifauppgreftri í Reykholti.

P.S: Ég get ekki stilt mig um að sýna hvernig ég rek ætt mína til Noregskonunga:

 

Magnús konungur berfættur	1073-1103
Þóra Magnúsdóttir (óskilgetin)	1100-1175
Jón Loftsson	1124-1197
Sólveig Jónsdóttir	1151 - 1193
Þorlákur Guðmundsson	1193
Ásbjörg Þorláksdóttir	1215
Guðný Helgadóttir	1245 - 1330
Loftur Þórðarson	1280 - 1355
Ingiríður Loftsdóttir	1320
Margrét Eiríksdóttir	1350
Magnús Benediktsson	1400 - 1478
Brynjólfur Magnússon	1440
Magnús Brynjólfsson	1490
Guðrún Magnúsdóttir	1540
Þórný Narfadóttir	1575
Eiríkur Gíslason	1610 - 1660
Aldís Eiríksdóttir	1640
Gísli Andrésson	1665 - 1710
Guðrún Gísladóttir	1693
Þorvaldur Bjarnason	1728
Jóhannes Þorvaldsson	1769 - 1820
Þorgerður Jóhannesdóttir	1808 - 1880
Ingibjörg Gísladóttir	1831 - 1913
Guðlaugur Jónsson	1865 - 1921
Jón Guðlaugsson	1909 - 2006
Guðlaugur Gauti Jónsson	1941

 

Þúsund bjartar sólir****

Þetta hefur ekki komið fyrir mig áður - held ég. Ég hef hlegið upphátt við lestur bókar, sem er alltaf dálítið asnalegt, ég hef grenjað í bíó, yfirleitt vegna þess að myndin var svo yndislega væmin, og ég hef grenjað af hlátri. En ég held ég hafi ekki áður grenjað upphátt við lestur bókar. En þetta var raunin við lestur bókarinna um hana Mariam og fólkið hennar. Ég bara brast allt í einu í djúpan, óstöðvandi grát. Fyrst fékk ég andnauð, síðan fylltust augun af tárum sem svo fossuðu niður kinnar mínar og að lokum þurfti ég að bæla ópin og andköfin sem ólguðu í brjósti mínu. Það gat ég nokkurn vegin enda varla í lagi að sitja í stofunni sinni í glampandi sólskini um miðjan dag og grenja upphátt.

Nú gæti einhver haldið að bókin hljóti að vera svona tilfinningahlaðin langvella, ástarróman með sorglegu millispili og happý ending.  En það er nú aldeilis ekki. Þvert á móti er málfarið einfalt, fallegt og yfirlætislaust. Það er einmitt einkennandi fyrir bókina hversu vel höfundinum tekst að lýsa umhverfi, fólki og fyrirbrigðum á einfaldan hátt með fáum orðum. Mannlýsingar eru í ætt við mannlýsingar í okkar eigin fornbókmenntum stuttar, skýrar og kraftmiklar.

Það er ekkert væl í þessari bók. Hún segir frá Mariam sem kom í þennan heim 1959 í Kabul og lífi hennar og hennar fólks til ársins 2003. Hún upplífði ógnarástand kommúnistanna í Afghanistan fyrir innrás Rússa 1979, rússnesku hersetuna til 1992, átök ættar- og héraðshöfðingjanna (warlords) þar til Talibanarnir lögðu landið að mestu undir sig 1996 og amerísku hersetuna 2002. Mariam blandar sér ekki í þessi átök, er bara óbreytt fórnarlamb þeirra. Hundarnir í Kabul höfðu það betra en hún því þeir átu mannakjötið sem fólkið fann ekki í sprengjurústunum. 

Eitt af því sem mér líkar best við bókina er hvernig hún veitir innsýn í framandi menningarheim fólks sem býr við aðstæður sem ég þekki ekkert til. Þetta á t.d. við um umhverfið og um trúarbrögð og venjur múslima. Þetta á hinsvegar ekki við um hugsun og tilfinningar fólksins sem býr í Kabul. Það hefur sömu tilfinningar og ég en þær eru tjáðar á öðru tungumáli með tilvitnunum í önnur ljóð. Og ég efast um að hún Mariam myndi hafa fyrir því að kvarta yfir þeim aðstæðum sem valda okkur hvað mestri angist þessa dagana.

Khaled Hosseini fæddist í Afghanistan 1965. Hann fluttist með fjölskyldu sinni til Iran 1970 og síðar til Parísar og til BNA 1980 þar sem þeim var veitt hæli sem pólitískir flóttamenn. Í BNA nam Khaled læknisfræði og starfaði sem læknir um tíma en hefur starfað sem sendifulltrúi flóttamannahjálpar Sameinuðu Þjóðanna síðustu ár. Hann hefur aðeins gefið út 2 bætur, fyrst The Kite Runner og nú þessa bók. Báðar hafa verið metsölubækur um allan heim.

Þetta er yndislega falleg saga sem fær 4 stjörnur af 4 hjá mér. ****

Litla stúlkan og sígarettan***

"Báðir textarnir virtust orka tvímælis ... enda stönguðust þeir á. Samkvæmt lögum Ríkisins nýtt hinn dæmdi, Desiré Johnson, sér lagalegan rétt sinn og vísaði til 47. greinar refsilaganna sem heimilaði honum að reykja síðustu sígarettuna sína áður en hann yrði tekinn af lífi.

Fyrir sitt leyti fór Quam Lao Ching, fangelsisstjórinn nákvæmlega eftir innri reglugerð 176 b, sem kvað á um fanganum væri óheimilt að kveikja í sígarettunni. Þessi viðbótarreglugerð, sem bannaði alfarið notkun tóbaks innan veggja fangelsisins, hafði verið bætt við ári áður vegna þrýstings frá samtökum sem berjast fyrir lýðheilsu."

Þetta vandamál er stórt í sniðunum. Þau gerast ekki stærri enda er líf Desirés í húfi. Og svo vill til að þetta illeysanlega vandamál átti upptök sín í því að Desiré var að reykja inná klósetti í ráðhúsinu þar sem er algjörlega bannað með öllu að reykja. Og engin vanþörf á að fylgja því banni eftir því borgarstjórinn hafði breytt hálfu ráðhúsinu í barnaheimili til að minnka mengun í borginni, - og raunar í heiminum öllum.

Í sjálfu sér skiptir engu máli að það á að taka Deseré af lífi strax og hann hefur lokið við að reykja sígarettuna. Það er prinsippið sem gildir; reykingar eru heilsuspillandi og það skal vernda fólk fyrir þeim.

Frábær bók sem dregur fram margan fáráðleikan í lífi og samfélagi. Svartur húmor í tonnavís og klissíur í kippum. 3 stjörnur af 4 ***

Myrká **

Sennilega er Arnaldur Indriða orðinn svo flinkur að hann getur skrifað ágætar bækur blindandi með aðra höndina fyrir aftan bak. Ég fékk dálítið á tilfinninguna að Myrká hefði verið skrifuð þannig. Textinn er leikandi léttur og tær eins og lítil bergvatnsá í farvegi sínum. En það er eins og það vanti iðuköstin og flúðirnar.

Bókin fjallar að miklu leyti um nauðganir, um morð og rannsóknina á því og um Elínborgu og hennar fjölskyldu. Ég fékk á tilfinninguna að Arnaldur hefði aðeins haft áhuga í því síðastnefnda. Þótt hann reki tilfinningaástand fórnarlamba nauðgana finnst mér hann ekki skrifa um það af ástríðu. Sama er að segja um morðið og rannsóknina á því. Þar eru ýmsir lausir endar og meira skrifað af kunnáttu en innri þörf. Rannsóknin berst m.a. til ótiltekins krummaskuðs þar sem lýsingar á umhverfi og íbúum verður vægast sagt klisjukennd.

Elínborg lifnar hins vegar við í þessari bók. Hún eignast eiginmann og afkvæmi, sem áreiðanlega er fjallað um í fyrri bókum þó ég muni ekki eftir þeim, sem dregin eru skýrum og einföldum dráttum. Ég öðlaðist meira að segja smá skilning á mataruppskriftadellu Elínborgar. Það er dálítið magnað hvað mikið er fjallað um uppskriftir án þess að nokkurn tíman sé tilfærð uppskrift, eldaður matur eða setið að sælkerasnæðingi.

En bókin er ágætis lesning, bara ekki eins góð og sumar aðrar frá sama höfundi.

Tvær stjörnur af fjórum **

Kertin brenna niður*

Bókin fjallar um aðalsmann og hershöfðingja á síðustu árum Austurrísk-ungverska Keisaradæmisins. Maðurinn er vellauðugur og á óðalssetur vítt og breitt um Ungverjaland sem á þessum tíma náði m.a. yfir mestan hluta Tékklands, Slóvakíu, Króatíu, Serbíu Rúmeníu o.fl. Í herskólanum hittir hann fátækan pilt frá héraði sem nú tilheyrir Póllandi og þeir verða nánir vinir. Eða það hélt hinn ungi aðalsmaður því hann gerði sér enga grein fyrir að stéttarhroki hans sjálfs og stéttlæg undirgefni og auðmýkt hins fátæka komu í veg fyrir að þeir gætu orðið raunverulegir vinir. Í raun voru þeir því alltaf yfirmaður og undirmaður, húsbóndi og þý.

Síðar meir þegar báðir urðu háttsettir innan hersins, þó aðeins annar þeirra hefði raunveruleg völd þar, þá atvikaðist það svo að pilturinn fór að halda við eiginkonu og stærsta herfang hershöfðingjans. Þau skötuhjúin ákveða síðan að drepa kallinn í veiðiferð en vegna meðfæddrar virðingar fyrir aðalstigninni þá hættir pilturinn við eftir að hafa miðað vopni sínu á kallinn eitt augnablik. Hershöfðinginn varð var við að pilturinn hafði hann í sigtinu og velti því fyrir sér næstu 40 árin hvers vegna hann skaut ekki. Þessi 40 ára pæling er aðalefni bókarinnar.

Höfundurinn Sándor Márai (f. 1900) er ungverskur og bókin var fyrst gefin út í Ungverjalandi 1942, var bönnuð á tímum kommúnismans en gefin út á mörgum tungumálum um allan heim eftir fall hans. Hann flúði undan kommúnismanum og endaði í BNA þar sem hann framdi sjálfsmorð 1989.

Þetta er mjög þunglyndisleg bók og ég gef henni eina stjörnu bara vegna þess að hún fyllti í ýmsar eyður í þekkingu minni á sögu Evrópu. *

Þráinn ef Þráinn skal kalla

Það fyrsta sem vekur athygli við bókina hans Þráins Bertelssonar, Ég ef mig skyldi kalla, er að hún er öðruvísi. Harðspjaldabók án kápu og lítur frekar út sem kilja. Og svo umbrotið. Frekar stórt letur og lítið línubil, afar mjóar spássíur og varla hægt að tala um haus eða fót. Greinaskil, eða eru það frekar þankaskil, eru afmörkuð með handrituðum táknum og flestar myndirnar eru prentaðar út á rönd og það er skrifað og teiknað ofan í þær. Satt best að segja þá leist mér ekkert á þetta umbrot til að byrja með. Það átti eftir að breytast.

Þetta er einskonar framhald af "Einskonar ég," sem segir frá uppvaxtarárum Þráins til tvítugs. Ein best bók sem ég hef lesið. En þetta framhald er svo sjálfstætt að hér er allt öðruvísi. Annar stíll, önnur viðhorf og annar húmor. Í þessari bók verður húmorinn meira að segja að sitja afturí því það er alvarleiki yfir þessari bók.

Við Þráinn erum á svipuðu reki og vorum meira að segja stundum í sama skóla á sama tíma en í misjöfnum árgöngum. Ég fyrir framan og ofan hann fyrir aftan og neðan. Ég átti líka því láni að fagna að vera samtíða honum á Hælinu í Hveragerði í nokkrar vikur og ég þekki til alkóhólisma og þunglyndis eins og hann. Við höfum lifað sömu tíma, höfum skyggnst inn í sama reynsluheim. Allt hefur þetta áhrif á mig sem neytanda frásagnar Þráins.

Þráinn segir ekki frá Dublin eða Þelamerkurskóla og ekki frá Bjarna Ben eða fyrstu þotu íslendinga. Hann segir frá Þráni Bertelssyni, mest í þátíð en líka í nútíð. Og svo segir hann frá Sólveigu auðvitað. Stundum fannst mér bókin lifna við í höndunum á mér. Þetta sérkennilega umbrot ásamt með göldróttri frásagnarlist Þráins gerði það að verkum að það var engu líkara en að hún talaði við mig frekar en að ég sæti við lestur. Og myndirnar. Þegar maður staldrar við í miðjum lestri til að skoða þær er eins og maður sé inni í atburði sem er að ske akkúrat núna.

Svona skrifar Þráinn. Til hamingju með það

Fjórar stjörnur ****