Dofrablogg

Hundrað dyr í golunni****

Ég held ég hafi ekki lesið eina einustu bók eftir Steinunni Sigurðardóttur. Og samt er þetta kona sem ég dáðist og dáist að fyrir það hversu hlý og skemmtileg hún er, - falleg og flott líka. Ég þekki hana ekki mikið en hitti hana nokkrum sinnum meðan hún vann á fréttastofunni og svoleiðis. En ég get ekki lesið ljóð mér til skemmtunar og ég byrjaði á Tímaþjófnum en náði ekki að klára hana. Svo gekk ég fram á "Hundrað dyr í golunni" á bókamarkaði um daginn, lítil (138 bls.) og sæt bók með harðspjöldum og fallegum blaðsíðum.

Í raun er bókin ekki stærri en svo að maður les hana bara í einni törn á parti úr kvöldstund. En bækur eru ekki dæmdar eftir stærð. Þessi bók var þannig að þegar ég hafði lesið svona 2/3 af henni í gærkvöldi þá lagði ég hana til hliðar svo ég gæti hlakkað til að ljúka henni í kvöld. Og nú hef ég lokið lestrinum en ekki sögunni. Þannig eiga bækur að vera. Maður leggur bókina frá sér og sagan heldur áfram í huganum og hjartanu.

 Því þetta er sannkölluð hjartasaga. Steinunn (Brynhildur) er að fá sér hádegismat á stétt í Paris þegar hún finnur allt í einu, rétt si sona, hvað hana vantar. Elskhuga. Þar með hefur frásögnin tekið mann slíkum tökum að maður er rígfastur. Hvernig er þetta hægt? Sagan gerist á einum degi í París en þó á 25 árum, í raun afar einföld flétta sem gerist í lífi hvers manns, alla daga og allsstaðar. Það þarf bara Steinunni til að benda manni á það.

Þetta voru aldeilis skemmtileg kvöld með Steinunni og hún fær fjórar stjörnur fyrir.

Bóksalinn í Kabúl****

Bóksalinn Åsne Seierstad stendur á fertugu en var 32ggja ára gömul þegar hún bjó í nokkra mánuði hjá bóksalanum í Kabul og fjölskyldu hans. Það er dálítið undarlegt að lesa lýsingu hennar á lífi einstaklinganna sem hún býr með því maður verður á engan hátt var við hana sjálfa í frásögninni. Hún er aldrei hluti af fjölskyldunni heldur sér hún fjölskylduna utan frá og kannske eilítið ofan frá. Að góðum blaðamannasið fjallar hún um efnið á hlutlægan hátt, eða svo gæti maður haldið. Auðvitað er það ekki þannig því hún tekur afstöðu með einstökum persónum og á móti öðrum. Hinn vestræni uppruni hennar leynir sér ekki heldur. Þetta er þó ekki það sem ég var að hugsa við lestur bókarinnar heldur var ég algjörlega upptekinn af þessu framandi umhverfi, sem hún lýsir svo vel, siðum og venjum þessa þjóðfélags, vandamálum þeirra, gleði og sorgum.

Hin vestræna túlkun Åsne kom bóksalanum líka spánskt norskt fyrir sjónir því eftir að bókin kom út í Evrópu á árunum 2002-2003 lagðist hann í ferðalög og gaf út bók til að mótmæla þeirri mynd sem hún dregur upp af honum og fjölskyldu hans. Örugglega hefur lýsing hennar komið honum á óvart en fleira getur komið til. Bóksalinn getur hafa lent í vandræðum með að útskýra sjónarmið Åsne fyrir öðrum körlum og hvað í andskotanum hann meini með því að taka konu sem ekki lætur að stjórn inn á heimili sitt og þar með inn í hin heilögu vé karla í Kabul. Enn kannske hefur bóksalinn bara séð viðskiptatækifæri í útkomu bókarinnar og kannske var það ástæðan til að hann tók Åsne inn á heimili sitt í upphafi. Og loksins getur verið að Åsne hafi farið offari að einhverju leyti.

 Mitt í allri hysteríunni gagnvart múslimum getur verið gott að lesa "sannsögulegar" skáldsögur. Skáldsögur draga oft fram það sem fer framhjá manni í sundurlausum, vel völdum og vel ritstýrðum fréttum. Bókin A Thousand Splendid Suns gerði það svo sannarlega og það gerir Bóksalinn líka. Fyrri bókin horfir á þjóðfélagið innan frá eins og það birtist lifandi einstaklingi en sú síðari dregur fram þau einkenni þjóðfélagsins sem einkum ná athygli utanaðkomandi skrásetjara. Báðar bækurnar auka skilning hins venjulega lesanda svo um munar. Og það er margt sem ég veit meira um eftir lestur bókarinnar.

Ættar-, ættbálka- og karlaveldið er einn af mest áberandi þáttum frásagnarinnar. Þó þessir þættir séu algengir í þjóðfélögum víða um heim þá er það varla í ríkar mæli en í Afganistan. Þetta sínir m.a. saga landsins, ekki síst eftir 1919 en líka fyrr. Sumir tengja alla þessa þætti við islam sérstaklega en það er alrangt vegna þess að þeir eru allir eldri en islam. Miklu eldri. Það má frekar segja að islam hafi orðið til og að útbreiðsla islam hafi orði svo hröð vegna þessara þriggja þátta. Ættar- og ættbálkaveldið á sér margar hliðar. T.d. er talið æskilegast að stofna til hjónabanda innan fjölskyldunnar og hjónabönd eru algeng meðal systkinabarna en hér á vesturlöndum er slíkt bannað. Þetta styrkir ættarböndin, fjármunir (heimanmundur og kaupverð brúðar) haldast innan ættarinnar og ættin verður sterkari innan ættbálksins.

Karlaveldið er algert innan fjölskyldunnar. Þar ræður karlinn sem skaffar öllu sem hann vill, næstir koma öldungar sem ekki skaffa, svo bræður húsbóndans og loks synir húsbóndans í aldursröð. Hjá Bóksalanum búa átta konur (Åsne ekki meðtalin), móðir hans (amman), tvær eiginkonur, tvær systur og þrjár dætur. Amman er nánast ósjálfbjarga vegna offitu en er þó eina konan sem nýtur einhverrar virðingar útávið. Allir karlmenn á heimilinu eru hærra settir en allar konurnar nema amman. Tólfára gamlir strákapollar geta hundskammað hverja þeirra sem er og klagað í pabba sinn ef þær hlíða honum ekki.

 Meðal kvennanna ræður eiginkonan mestu. Hún fer með fjárráðin og hún skipuleggur heimilishaldið og barnauppeldið. Allt verður þó heldur flóknara þegar eiginkonunum fjölgar. Bóksalinn tók sér nýja konu þegar honum fannst sú gamla ekki gagnast honum nægjanlega vel í bólinu. Nýja konan var enn á barnsaldri þegar hún kom á heimilið en bóksalinn sá ekkert nema hana og þau gengu venjulega snemma til leikja og síðan til svefns í svefnherbergi húsbóndans. Þetta gróf undan stöðu gömlu eiginkonunnar sem sat uppi með heimilisstjórnina en var rænd virðingunni sem fylgir því að sofa í rúmi húsbóndans. Lægsta stöðu hefur yngsta dóttir húsbóndans. Hún er nánast eins og þræll á heimilinu, eldar mat, ræstir húsið, þvær þvott og gengur í raun undir öllu hinu fjölskyldufólkinu.

Åsne segir einnig frá hjónabandsmiðlun og brúðkaupum í bók sinni, hvernig lítið atvik getur valdið því að þrír bræður drepa systur sína, hvernig Talibanar bönnuðu myndir af öllum lifandi verum allsstaðar og mörgu fleiru. Meðal annars segir hún frá því hvernig er að ganga í búrku, bæði kostum þess (já það eru til kostir) og göllum. Hvernig þekkir maður t.d. konu í búrku? Fyrir það fyrsta eru búrkurnar ekki allar alveg eins þó okkur sýnist það. Svo er það göngulag og fas en ekki síst þekkir maður konurnar í fjölskyldunni af skóm og skóhljóði. Enda bönnuðu Talibanar skó með hörðum hælum. Umhverfið og húsnæðið fær líka sinn skerf og er mjög fræðandi. Ekki hafði ég gert mér grein fyrir að til séu rússneskar blokkir í Kabul.

Í það heila fannst mér þetta aldeilis frábær lesning. Fróðleg, framandi, vel skrifuð og vel þýdd (Erna Árnadóttir) lesning.

Fjórar stjörnur af fjórum. ****

Rauðbrystingur***

Jo Nesbo er afkastamikill norskur rithöfundur. Hann hefur fengið margar viðurkenningar og verið þýddur á yfir 30 tungumál. Þótt hann hafi skrifað mest af glæpasögum þá hefur hann líka reynt sig við barnasögur o.fl. Hann er hagfræðingur að mennt og áhugamaður um tónlist. Í glæpasögunum heldur hann sig að mestu við rannsóknarlögreglumanninn Harry Hole. Ekki mjög norskt nafn það en Harry er í stórum dráttum á sama aldri (langt kominn í fertugt) og eins í útliti og Jo sjálfur. Sennilega lifir Jo þó heilbrigðara lífi en Harry, sem er dálítið blautur og á við samskiptavandamál að stríða gagnvart öðru fólki. Bókin kom út í íslenskri þýðingu árið 2009.

Bókin Rauðbrystingur fjallar um nýnasistaplott í Oslo um að drepa fyrrum samherja í síðari heimsstyrjöldinni og ekki er upplýst fyrr en nánast á síðustu síðunni hver stendur fyrir aðgerðinni og hvers vegna. Mér fannst sagan dálítið langdregin á köflum en það er ekki alveg að marka því ég hef ekki lesið bók um Harry Hole áður. Það er trúlega með hann eins og Erlend Sveinsson hans Arnaldar Indriða að hluti ánægjunnar við lestur sögunnar er að fylgjast með þrautum og þroska söguhetjunnar. Harry á sér t.d. nokkuð brogaða fortíð þegar hér er komið sögu sem ég þekki ekki neitt.

Það er ekki síst sagnfræðilegi þátturinn í bókinni sem ég hef gaman að. Bókin fjallar að hluta um þá sem aðhylltust nasisma og störfuðu með hernámsliðinu og Quisling á stríðsárunum í Noregi. Það kemur t.d. í ljós að um 1500 Norðmenn gerðust sjálfboðaliðar í þýska hernum og börðust m.a. á austurvígstöðvunum við Leningrad og að eftir stríðið stóð til að kæra um 100 þús manns fyrir landráð. Það var þó fallið frá því en svipað og hér á landi skilst mér að þessi kafli sögunnar hafi ekki verið gerður almennilega upp í Noregi.

Frásögnin berst m.a. til Austurríkis og Suður Afríku þar sem atburðir gerast ýmist í nútiðinni eða í fortíðinni. Ég þekki fremur lítið til á þeim slóðum en það gefur sögunni aukið gildi í mínum huga að ég þekki lauslega til sumra staðsetninga í sögunni. Harry Hole er fæddur í Oppsala hverfinu í Oslo og hann býr í grennd við Bisletleikvanginn. Villuhverfið við Holmenkollen kemur við sögu og Harry þarf að rannsaka atburði sem gerast í grennd við Stavern. Ég hef komið til allara þessara staða og man nokkurnvegin hvernig umhverfið er. Ég eyddi líka góðum degi fyrir framan utanríkisráðuneytið í Oslo, en þangað berst sagan einnig.

Bókin fær 3 stjörnur af 4 hjá mér ***

Var kalda stríðið bara gott?

Getur verið að vopnuðum átökum milli þjóða og þjóðarbrota hafi fjölgað eftir að kalda stríðinu lauk? Getur verið að fleiri stríð séu háð? Getur verið að vopnabirgðir og vopnasala hafi aukist? Getur verið að "sigur" Bandaríkjamanna og yfirburðir þeirra í hergagnaframleiðslu hafi gert þá svo hrokafulla og árasargjarna að heimurinn hafi verið betur settur með ógnarjafnvægi tveggja öfgafullra valdablokka?

Þegar múrinn féll var ég staddur á hóteli í St. John á Antiqua. Þarna var ég á vegum alþjóða Rauða Krossins að taka út skemmdir og meta mögulegar aðgerðir eftir að hvirfilbylurinn Hugo gekk þar yfir 2 mánuðum áður. Ég hafði ekki tíma til að fylgjast með atburðinum né heldur var mikill áhugi hjá samstarfsfólki mínu til að ræða hann, enda var Evrópa í utan áhuga- og áhrifasvæðis þeirra. Hins vegar velti ég fyrir mér öllum þeim breytingum sem vænta mætti í samskiptum milli ríkja í Evrópu og um allann heim. Allar mínar vangaveltur gerðu ráð fyrir því að nú myndi upphefjast friðar- og samvinnutímabil.

En hvað gerðist? Sovétríkin liðuðust sundur og Varsjárbandalagið leið undir lok en NATO efldist og háir nú stríð um víðan heim. Og BNA styrktu hernaðar- og efnahagslega stöðu sína sem aldrei fyrr . "Stórveldisstuðull" (US Foreign Policy after 1989: The Mystery of the Hegemonic Hog) BNA hefur hækkað gagnvart öllum ríkjum sem skipta máli nema Kína, hernaðarmáttur margfaldast, herstöðvum fjölgað og þær stækkað (þær eru yfir 700 um allan heim). Hlutdeild BNA í vopnasölu hefur aukist úr 37% í 68% eftir að kalda stríðinu lauk (America's Global Weapons Monopoly) og ekkert ríki hefur afl til að heyja langt stríð í fjarlægu landi, - hvað þá tvö samtímis eins BNA hafa gert síðan 2003.

E.t.v. hefði ekki komið til stríðs á Balkanskaga 1990 ef Sovétríkin hefðu verið við lýði sem súperveldi. Sagt er að fyrri heimsstyrjöldin hafi dunið yfir m.a. vegna þess að Þýskalandskeisari reiknaði með að hin þýsk-rússneski Nikulás ll, sem auk þess var kvæntur þýskri konu af háaðli, myndi ekki heyja stríð gegn Þýskalandi. Rússland snérist hins vegar á sveif með hinum slavnesku Serbum. Á svipaðan hátt þá voru Sovétríkin áhrifamikil í meðal slavnesku þjóðanna í Sambandsríkinu Júgóslavíu eftir seinna stríð. Júgóslavía var m.a. háð Sovétríkjunum um vopn og var hluti af efnahagsbandalaginu COMECON.

Hugsanlega hefði Saddam ekki þorað eða fengið leyfi til að ráðast inn í Kuwait 1990 ef Sovétríkin hefðu verið jafn áhrifamikil og áður? Þótt Iraq hafi háð stríðið við Írani frá 1980-88 með bandarísku fjármagni og bandarískum vopnum þá voru Sovétríkin gömlu hinn hefðbundni stuðningsaðili Saddams. Mest af flugskeytunum komu þaðan sem og flugflotinn, skriðdrekar og þungavopn. Ef Saddam hefði ekki ráðist inn í Kuwait þá hefði ekki komið til Flóastríðsins sem varð til þess að BNA fylltust sjálfsöryggi og stórveldaáráttu eftir tiltölulega erfið ár í framhaldi af tapinu í Víetnam. Ef ekki hefði komið til Flóastríðsins stæðu Tvíburaturnarnir sennilega á síinum stað í dag því árásin á þá var gerð af Saudi Aröbum vegna veru erlends herliðs í landi þerra. 

Og ef ekki hefði verið gerð árás á Tvíburaturnanna þá hefði ekki verið ráðist inn í Afghanistan.

Sovétríkin voru auðvitað algjörlega síðasta sort. Þau byggðust á rangri hugmyndafræði, á rangri hagfræði og í raun og veru var allt það dæmi út í hött. Ekki síst byggðust þau á þvílikri grimmd og mannfyrirlitningu að fyrr eða síðar hlutu þau að hrynja. Það hlýtur að vera erfitt eða ómögulegt að byggja ríki á grunni eins og þeim sem lagður var í Sovétríkjunum fram til 1990 eða svo.

En hitt er að mínu mati þörf spurning hvor BNA þurfi utanaðkomandi aðhald. Sjálfhverfi Bandaríkjamanna sem einstaklinga og BNA sem þjóðar birtist manni þannig í fréttum að mér dettur í hug að það kunni að vera svo. Saga þeirra, eftir því sem ég þekki hana, er mótuð af yfirgangi, öfgum og blindri trú á mátt hins sterka. Og þetta er jafn áberandi í dag og það var á árum áður.

Hvað er hægt að segja um þjóð sem velur sér hálfgerðan idíót til forseta sem studdur er og stjórnað af einstaklingum og samtökum sem hafa á stefnuskrá sinni að leggja heiminn undir sig?